Geschiedenis van de groepspsychotherapie en groepsdynamica in ...

More documents

Recommendations

Info

Geschiedenis van de groepspsychotherapie en groepsdynamica in Oostenrijk ‘De vermoedelijk meest invloedrijke sociale ontdekking van de twintigste eeuw’ (Rogers) Peter F. Schmid 1. Inleiding Ik denk dat de groeiende belangstelling voor de groep de huidige poging is een antwoord te vinden op de onpersoonlijke kwaliteit van het leven, op het ontbreken van diepgaande intermenselijke communicatie. Carl Rogers De huidige groepspsychotherapie en het groepswerk op psychosociaal, pedagogisch, pastoraal en maatschappelijk gebied hebben ook in Oostenrijk in essentie drie bronnen die elkaar wederzijds bevrucht en later overlapt hebben: 1 het werk met patiënten; voor de psychotherapeutische pioniers van het groepswerk ging het in eerste instantie om het werken met patiënten 1 . Naast de psychiatrische en psychoanalytische uitgangspunten geldt vooral Moreno met zijn psychodrama als baanbreker voor de groepstherapie. De oorsprong van de psychoanalyse, maar ook van het psychodrama ligt in Wenen. 2 de sociale psychologie; op sociaal-psychologisch terrein heeft Kurt Lewin in de Verenigde Staten technieken ontworpen die aanvankelijk bedoeld waren voor de opleiding van industrieel leidinggevenden. Van daaruit ontwikkelde zich de klassieke groepsdynamica. De Oostenrijker Traugott Lindner is de pionier van de Europese ontwikkeling op dit gebied. 3 de humanistisch-psychologische bronnen als achtergrond van de ontmoetingsfilosofie; bij de encounterbeweging, in de Verenigde Staten ook wel ‘therapie voor normale mensen’ genoemd, stond het aspect van de persoonlijkheidsontwikkeling en de verbetering van intermenselijke relaties op de voorgrond. Van daaruit is – naast andere, hoofdzakelijk humanistisch georiënteerde beginstromingen – vooral de vorm van groepswerk en groepstherapie die zich baseert op het client-centered principe van Carl Rogers in Oostenrijk belangrijk geworden. Hij wordt dan ook een van de ‘vaders’ van de zelfervaringsgroepen en groepstherapie genoemd. Het client-centered werk in ontmoetingsgroepen (‘encountergroepen’) werd zowel praktisch als theoretisch in Oostenrijk verder ontwikkeld. Vervolgens worden vooral pioniers, stromingen en verenigingen genoemd die van bijzondere betekenis zijn voor de ontwikkeling en het huidige peil van de groepstherapie en groepsdynamica in Oostenrijk, respectievelijk 1 Vanzelfsprekend worden mannen en vrouwen bedoeld, ook als dit in verband met de leesbaarheid niet apart vermeld wordt. 2
degenen die het groepswerk wetenschappelijk en praktisch essentieel beïnvloed hebben. 2 Relaties met het Duitstalige gebied worden steeds beknopt aangegeven. 2. Psychotherapeutische bronnen: psychoanalyse en psychodrama 2.1. Psychoanalytische beginselen Sigmund Freud (1856-1939), de in Wenen wonende grondlegger van de psychoanalyse en de moderne psychotherapie, was van mening dat de psychologie van het individu weinig verschilt met die van de massa. In zijn werk Massenpsychologie und Ich-Analyse, dat in het Engels vertaald werd met de titel Group Psychology and the Analysis of the Ego, schreef hij: ‘In het zieleleven van het individu komt de ander heel vaak als voorbeeld, object, helper en als tegenstander in aanmerking. De psychologie van het individu is daarom van het begin af aan ook tegelijkertijd sociale psychologie in deze bredere maar zeker gerechtvaardigde betekenis.’(Freud, 1921, p. 65) Freuds biograaf Ernest Jones (1955, deel 2, p. 75) vertelt anekdotisch dat de eerste groepstherapeutische sessie plaatsvond aan boord van het schip dat in september 1909, Freud, Jung en Ferenczi naar Amerika bracht ter gelegenheid van de uitreiking aan Freud van het eredoctoraat van de Clark Universiteit. De drie mannen hadden aan het ontbijt hun dromen en hun gevoelens en interpretaties daarvan uitgewisseld. Anderen (bijv. Kanzer, 1983) zijn van mening dat de ‘psychologische woensdaggroep’ (met onder anderen Adler, Ferenczi en Rank) waarvan Freud voorzitter was en waarin praktijkgevallen, ervaringen, ideeën en theorieën uitgewisseld werden, het eerste schriftelijk overgeleverde voorbeeld zou zijn van een analytische groepstherapie omdat het daarbij ook tot zelfanalyses van deelnemers, tot rivaliteiten en alle mogelijke andere emotionele groepsfenomenen gekomen was. Freud heeft de groep echter nooit daadwerkelijk als behandelmedium gebruikt. Voor hem was het een verzameling individuen en om die reden heeft hij zich daarmee weinig beziggehouden (Freud, 1913). In de discussie over massapsychologie van Le Bon (1985) ziet Freud (1921, p. 114) de familie als voorbeeld van elke groep. Als voorbeeld van de familie geldt weer de hypothetische oerorde, wier lotgevallen ‘onverwoestbare sporen in het menselijk erfgoed hebben achtergelaten, met name de ontwikkeling van het totemisme, dat het begin van religie, zedelijkheid en sociale structuur in zich draagt, met de gewelddadige dood van het opperhoofd samenhangt en met de verandering van de vaderhorde in een broedergemeenschap.’ Alfred Adler, die altijd al meer geïnteresseerd was in de sociale aard van menselijke problemen, experimenteerde zelf met groepsmethoden in Wenen. Vanuit Adlers sociaal-psychologische uitgangspunt – met zijn concept van gemeenschapsgevoel en vermogen tot coöperatie – golden stoornissen principieel als relatiestoornissen. Ook toen hij het therapeutische kader wilde openen naar de sociale omgeving van de cliënt, waren zijn pogingen, vanaf 1919, om therapie te geven aan jeugdigen in aanwezigheid van hun leerkrachten en verzorgers, geen groepstherapie, maar hadden vooral het karakter van demonstraties. Eveneens als een pedagogische en niet als therapeutische maatregel, stimuleerde hij al aan het begin van de jaren twintig in Wenen bijeenkomsten van gymnasiumleerlingen om in groepsgesprekken onder leiding van een speciaal opgeleide volwassene hun persoonlijke problemen te bespreken (vergelijk Dreikurs, 1959; Yalom, 1989, p. 477; Slavson, 1972, p. 8f). Adler legde de nadruk op het belang van de sociale gelijkstelling in de groep en het effect van de wederzijdse ondersteuning. Ook pleitte hij voor de ‘groepsbehandeling’ van delinquenten. De modellen voor groepswerk die in de psychoanalytische context spoedig ontstonden (vergelijk Foulkes & Anthony, 1967), werden in het Anglo-Amerikaanse taalgebied ontwikkeld en kwamen van daaruit in het Duitse taalgebied. Aanvankelijk waren het twee concepten. De ene opvatting van groepswerk was het bedrijven van toegepaste psychoanalyse in de groep. Daarbij stond steeds een individu centraal en daarop concentreerde zich het verloop: de dynamiek van de groep wordt niet verloochend, maar daaraan wordt geen invloed op de therapeutische veranderingen toegekend. De groep is het kader waarin de analyse van het individu plaatsvindt (Alexander Wolf en Emanuel K. Schwartz: Wolf, 1949; Wolf & Schwartz, 1962). In tegenstelling daarmee behandelden Wilfried R. Bion (1971) en A. Kenneth Rice (1971) aan het Tavistock Institute of Human Relations in Londen met hun medewerkers de hele groep en niet de individuele groepsleden. Alle therapeutische interventies in hun groepen richtten zich steeds op de hele groep als een soort ‘totaalpersoon’. Bij het concept van Bion sluit zich ook de Duitse Hermann Argelander (1972) aan. Met dit 2 Voor meer informatie wordt verwezen naar Schmid (1994, 1996a), Schwarz e.a. (1993), Stumm e.a. (1995) en naar http://www.pca-online.net. 3
Page 1: Geschiedenis van de groepspsychothe
Page 5 and 6: waarvan de oorsprong eveneens in We
Page 7 and 8: grondlegger. Zijn veldtheorie en ac
Page 9 and 10: Carl Rogers (1970, p. 9) noemde de
Page 11: Ruhs, A., & Shaked, J. (1986). Konz

Geschiedenis van de groepspsychotherapie en groepsdynamica in ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?