Narratief verband - CWI

54 HOOFDSTUK 3. DE ZIENER
Beiden zitten gevangen in de kooi van de plot van het verhaal. Beiden ko-
men in opstand tegen de predestinatie van het verhaal, zonder daar succes
in te hebben. Zowel de De ziener als de mythe van Orfeus zijn aldus te
interpreteren als allegorieën van plot: achteraf valt het lot van de personages
altijd samen met een gepredestineerd lot. De betekenis van een verhaal is op
een bepaalde manier altijd afhankelijk van een ‘het had niet anders kunnen
lopen’.
Het voorzien zijn uit zich in De ziener ook via de positie van de verteller
in het verhaal, namelijk: extern, niet gebonden aan een personage, maar
ín de verhaalwereld. De problemen rond de positie van de verteller worden
op de eerste pagina van De ziener aangereikt. LeRoy zit op een witte zak-
doek naar het kaatsspel van Roukema en Van der Meulen te kijken. Een
externe verteller is aan het woord. Nadat de witte zakdoek getroffen is door
modderspatten, beschrijft de verteller LeRoy’s blik:
Hij keek ernaar met een uitdrukking, meer nog in de stand van
het hoofd, onder die domineesachtige hoed, dan in de ogen (ver-
moedelijk, want men zag geen ogen), alsof hij, stond hij ooit nog
op, de zakdoek zou laten liggen. (7)
Op het eerste gezicht lijkt dit een realistische beschrijving van de blik die
LeRoy op de zakdoek richt. Maar de blik van LeRoy wordt hier gekarakte-
riseerd via zijn lichaam en niet via zijn ogen, en gezien het belang van het
zien en het kijken in deze roman, kunnen we hier spreken van een indirecte
karakterisering van de voyeur-ziener LeRoy. De afwezigheid van de ogen van
LeRoy in de beschrijving van de externe verteller doet het vermoeden rijzen
dat er meer manieren zijn om te zien dan alleen met de ogen. Het is meteen
een eerste verwijzing naar het zienersmotief: Teiresias had immers ook geen
ogen nodig. Nu wil ik niet betogen dat LeRoy niets ziet met zijn ogen, maar
het is mijns inziens significant dat juist de alwetende verteller zich indirect
uitlaat over zijn blik.
Er is echter meer dat opvalt aan deze passage: de onzekerheid van de
alwetende verteller ten aanzien van de ogen van LeRoy is op zijn minst pa-
radoxaal. De blik drukt zich uit ‘meer nog in de stand van het hoofd ... dan