Narratief verband - CWI

38 HOOFDSTUK 2. PARANOIA
iets belangrijks voor Cleever gaan betekenen, iets hogers. Zo functioneert
deze passage ook, als onderdeel van een reeks passages die uiteindelijk het
verhaal zijn metaforische betekenis geven. De opeenstapeling van interpreta-
ties die een in aanvang vermoede metaforische relatie steeds weer blijken te
bevestigen, is de temporele component van paranoia. De paranoïcus ziet de
opeenvolgende gebeurtenissen als onderdeel van een systematische reeks die
een hogere macht of mogendheid betekent. Zo interpreteert Cleever elke ge-
beurtenis als een bevestiging van de door hemzelf bewerkstelligde identificatie
met C. D. van Maanen. Voor lezers bestaat de reeks elementen uit tekstuele
eenheden die, in opeenvolging, uiteindelijk iets als een thema moeten gaan
betekenen. Raats interpretatie (als metafoor) van de aangehaalde passage is
in zekere zin afhankelijk van een structuur waarvoor diezelfde interpretatie
blind is (het metonymische).
Het gevolg van Raats nauwkeurige lezing van Paranoia is dat hij het
drama van Cleever opnieuw opvoert: de dramatische ironie die in de taal
aanwezig zou zijn, leidt op dezelfde manier tot een interpretatie, als be-
paalde signalen in de (verhaal-)werkelijkheid ertoe leiden dat Cleever zich
uiteindelijk van het dak afstort. Zowel Raat als Cleever maken ‘fouten’ die
op een bepaalde manier wenselijk zijn, maar net zo goed ter discussie gesteld
kunnen worden, omdat er feitelijk geen aanwijzingen voor zijn.
Het lijkt erop dat de paranoia van Raat de paranoia van Cleever tot gevolg
heeft. Culler (1980) beschrijft hoe sommige verhalen gelezen kunnen worden
alsof de interpretatie ervan de fabula tot gevolg heeft. Paranoia is zo’n
verhaal. Om de problematiek rond Paranoia, paranoia en de lezer, op scherp
te stellen wil ik wat dieper ingaan op de analyse van Culler. Culler begint
zijn tekst met een karakterisering van een bepaalde traditie in de narratologie
waarin veel onderzoek is gedaan naar focalisatie. Hij stelt dan: als focalisatie
de oorzaak is van onzekerheid over wat er gebeurt in een verhaal, dan moet
het bestaan van een fabula een aanname zijn. Immers, als er geen ‘ware’
ordening van de gebeurtenissen is, kan er ook geen onduidelijkheid ontstaan
als gevolg van verschillende gezichtspunten. De presuppositie is dus dat
de fabula voorafgaat aan de story. De hiërarchie hoeft echter niet alleen
temporeel te zijn, maar lijkt ook vaak van causale aard: er vindt een reeks