Narratief verband - CWI

36 HOOFDSTUK 2. PARANOIA
kracht, omdat een achtervolger die zijn taak een beetje serieus neemt, geen
gehoor zou geven. Er worden constant tegenstrijdige, dubbelzinnige signalen
gegeven ten aanzien van wat er nu in de fabula gebeurt. De externe ver-
teller stelt Cleevers waarneming niet alleen niet altijd bij, maar maakt ze
nietszeggend. Na de uitroep staat er: ‘Maar er werd niet gereageerd, zijn
vreemde vraag was overstemd door het gerammel van kisten met lege flessen
die onophoudelijk uit vrachtauto’s waarvan de motorkappen buiten de fa-
briek staken, werden afgeladen.’ (45) Het woord ‘vreemde’ wijst erop dat de
focalisatie bij de externe verteller ligt. Eerst komen we te weten dat er niet
gereageerd werd, met als veronderstelde betekenis: er is geen achtervolger,
of hij antwoordt niet. Maar daarna blijkt dat niemand Cleevers stem heeft
kunnen horen. Cleever kan nog steeds ‘gelijk’ hebben.
Ondanks dat Raat stelt dat het verhaal het verschil tussen gek en niet-
gek relativeert, behoudt hij de categorieën. Hiermee ondermijnt hij zijn eigen
interpretatie. Binaire opposities kunnen immers nooit als ondersteuning die-
nen voor hun eigen ongeldigheid. Het verhaal Paranoia moet op een veel
fundamenteler niveau onderzocht worden. Het draait niet zozeer om het on-
derscheid tussen het verhaal van de gek en het verhaal van normale mensen,
het verhaal stelt de interpretatie van waarnemingen überhaupt ter discussie.
Paranoia geeft aan hoe arbitrair het narratief verband is en hoe afhankelijk
een dergelijk verband is van persoonlijke of ideologische factoren. Dit geldt
voor Cleever, voor de vader van Anna, maar ook voor de lezer.
Het tweede punt waarop ik de interpretatie van Raat problematisch acht,
sluit hier direct op aan. Het feit dat Raat zich baseert op bepaalde anti-
cipaties in de taal, is gebaseerd op keuzes, en keuzes zijn contingent. De
tekstuele bewijsplaatsen die ondersteunen dat Cleever paranoïde is, functio-
neren op dezelfde manier als de gebeurtenissen en voorwerpen functioneren
om Cleever ervan te overtuigen dat hij een gevluchte SS’er is. Dit is een cu-
mulatief proces. Een van die aanwijzingen die Raat erin sterken dat Cleever
paranoïde is, is het sissend geluid dat Cleever interpreteert als hij op weg is
naar zijn oom:
Een machine siste: ‘Es-esser, es-esser, es-esser, es-esser, es-esser,’
Maar daar was hij aan gewend. Dat hadden motorfietsen die