Narratief verband - CWI

visgraat een doel, en wel ten nadele van hem. Hij ziet het geraamte als een
index van zichzelf: Cleever zelf is er de oorzaak van dat het geraamte uit de
grond is gekropen. Men kan dit gegeven afdoen als onderdeel van Cleevers
paranoïde wereldbeeld. Anderzijds doet de lezer hetzelfde: de openingspas-
sage heeft betekenis voor de ‘toekomst’ van het verhaal. De allegorie heeft
een doel of functie voor het vervolg van het verhaal.
De visgraat in de eerste alinea van het verhaal is paradigmatisch voor
hoe Cleever de verhaalwerkelijkheid interpreteert. De interpretatie die Raat
in zijn proefschrift De vervalste wereld van Willem Frederik Hermans (1985)
uiteenzet, is maar ten dele in overeenstemming te brengen met mijn interpre-
tatie van de eerste alinea van Paranoia die hierboven is beschreven. Raats
beweringen omtrent het feit dat ook de andere personages in het verhaal
dergelijke (mis)interpretaties hebben van de verhaalwereld. Deze conclusie,
hoewel ten dele in overeenstemming met de Preambule is echter niet on-
problematisch. De eerder genoemde ‘geheimzinnigheid’ lijkt Raat verleid te
hebben tot een eenzijdige interpretatie, namelijk die van een systeem van
misinterpretaties. Hij is daarbij blind geweest voor de woorden uit de Pre-
ambule en de allegorie van de visgraat. Ik zal daarom nu de interpretatie van
Raat nader onderzoeken.
De kern van Raats interpretatie is tweeledig. Ten eerste: Cleever is niet
de enige die de verhaalwerkelijkheid verkeerd interpreteert en kan betrapt
worden op een correcte beoordeling van de situatie (Raat, 84). Ook Anna,
Cleevers oom en anderen maken beslissingen of doen beweringen op basis
van verkeerde aannames over de werkelijkheid. Een voorbeeld hiervan is de
oom van Cleever. Hij acht het onmogelijk dat Gorraay een surrogatenfabriek
begint in het pand waar Cleever zijn kamer huurt, omdat dat bij de wet
verboden is. Toch begint Gorraay aan de bouw ervan (Raat, 85). Ook de
oom heeft dus percepties over de werkelijkheid die niet kloppen. Ten tweede:
het drama van Cleever wordt geanticipeerd in de taal van het verhaal (Raat
88). Dit houdt in dat het gebruik van beeldspraak, die in de verhaalwereld
zelf geen rol speelt, voor de lezer een vooruitwijzing inhoudt ten aanzien
van wat er gebeuren gaat. Dat de personages in het verhaal (Oost-Indisch)
33