Narratief verband - CWI

32 HOOFDSTUK 2. PARANOIA
soort literatuur zegt eigenlijk tegen de lezer: je weet dat het onzin is, maar
je kunt niet anders dan er betekenis in zien; – dat is jouw zwakte. Literatuur
als gebod aan de lezer om de literatuur te verwerpen. De ‘lichtkring van
de lantaren’ kan gezien worden als een metafoor voor de lichtkring van de
leeslamp. Lezers zien het geraamte zodra ze het verhaal Paranoia beginnen
te lezen. Het ‘geraamte’, de structuur, de mal, of het paradigma van het
verhaal, of van het lezen, is voorhanden. Dit is de hogere vorm van zelfver-
wijzing: de eerste alinea’s zijn het geraamte. Die eerste alinea’s zetten de
toon voor hoe het verhaal gestructureerd is, en hoe deze structuur reflecteert
op de lezer zelf. Zoals ‘hij’ het geraamte in de lichtkring ziet liggen, zo zien
wij lezers het geraamte in de eerste alinea’s. En net zoals ‘hij’ niet gelooft
dat het geraamte slechts een visgraat is, zijn ook wij niet in staat het verhaal
als contingent overblijfsel te zien, ook al spoort Preambule ons daar wel toe
aan. Niet voor niets schrijft W. F. Hermans daar dat hij alleen op papier
kan schrijven dat met de rug tegen de muur staat, omdat hij:
(...) het bewijs niet geleverd acht dat het één opgeschreven dient
te worden en het andere moet worden weggelaten. (14)
In feite zijn de verhalen in Paranoia net zo contingent als de visgraat die
Cleever ziet. Er is geen reden voor en er zit geen systeem achter. Maar het
is wel mogelijk die suggestie te wekken:
Het is of ik evengoed alle tien vingers en ook mijn tenen in de
inkt had kunnen dopen, op het papier spuwen en erop trappen,
het in elkaar frommelen en verscheuren, om een even tastbaar,
even waarachtig document op deze wereld achter te laten. Alleen
dat iedere geheimzinnigheid eraan ontbreken zou, weerhoudt mij
daarvan. (9)
Net zoals de visgraat in Cleevers ogen allerlei connotaties krijgt, zijn de
verhalen van Hermans voor ons geheimzinnig genoeg om ons te verleiden tot
interpretatie (hoewel we weten dat het zinloos is).
Wat Cleever doet is een betekenis geven aan een van de meest contingente
gegevens van de maatschappij, namelijk, afval. In Cleevers optiek heeft de