Narratief verband - CWI

toevallig’ (64) gesproken met mijnheer Wester, die Cleevers kapitein was op
het moment van de vlucht. Van hem verneemt hij dat Cleever ‘op de H.B.S.
al een heel vreemde jongen was. Mensenschuw.’ Anna’s vader is de enige
bron op basis waarvan we zouden kunnen concluderen dat Cleever ‘gek’ is,
dat wil zeggen, lijder aan paranoia.
In de volgende analyse wil ik proberen te laten zien dat het verhaal Para-
noia problematisch is omtrent Cleevers vermeende paranoia. Zo zal blijken
dat het verhaal zo geconstrueerd is dat de verantwoordelijkheid hiervoor
bij de lezer komt te liggen. Die wordt als het ware verleid Arnold Cleever
te imiteren om op die manier de contingenties van het verhaal op te los-
sen. De belangrijkste interpretatie van Paranoia, die uit het proefschrift van
Raat (1985), zal deze analyse maar ten dele ondersteunen en is in zekere zin
een voorbeeld van wat ik bedoel. Om zijn interpretatie kracht bij te zet-
ten, gebruikt Raat namelijk strategieën, die dezelfde structuur hebben als de
strategieën die Cleever sterken in zijn identificatie met C. D. van Maanen.
De opbouw van het hoofdstuk is als volgt. Eerst zal ik een interpretatie
geven van de eerste alinea van Paranoia. Deze interpretatie zal als achter-
grond dienen voor de problematisering van het paranoïde verband in relaties
tot de contingenties die in het verhaal centraal staan.
In de Preambule die voorafgaat aan de verhalen in de bundel Paranoia
staat het volgende ten aanzien van de notie van verband:
Want door het feit dat het een blijft en het ander verdwijnt, kan
niemand ontkennen dat er een verschil is tussen die twee, ook
al zou dat verschil geen ander zijn dan het verschil tussen een
gulden die men bezit en een die men heeft uitgegeven. Toch
wordt daardoor het altijd weer opnieuw gepleegde bedrog niet
gerechtvaardigd, dat juist datgene wat blijft bij elkaar zou horen,
dat het een systeem zou vormen, een horloge of een legpuzzle. (11)
Deze passage is als het ware een richtlijn die men volgens Hermans dient te
betrachten bij het lezen van deze verhalen. Het verhaal Paranoia is exem-
plarisch wat dit betreft: het begint met ‘datgene wat blijft’ en tegelijkertijd
weg is, namelijk afval. Afval is ambivalent omdat het bestaat uit dat wat
27