Narratief verband - CWI

24 HOOFDSTUK 2. PARANOIA
niet maar zien verbanden, patronen en tekens die ‘normale’ mensen niet zien.
Niettemin zijn de interpretaties van paranoïci nooit te bewijzen of te weerleg-
gen. Daarom is de paranoïde interpretatie slechts gradueel verschillend van
de ‘normale’ interpretatie. ‘Normale’ mensen interpreteren de werkelijkheid
namelijk ook via verbanden die niet weerlegd kunnen worden. Alleen geldt
voor hun interpretatie dat de meerderheid hem ondersteunt. Theoretisch ge-
zien is elk systeem even arbitrair, maar de paranoïcus zal dit nooit toegeven
omdat er teveel in geïnvesteerd is en teveel van afhangt. Paranoia is een
vorm van mystificatie. Het behelst het geloof in een interpretatief systeem,
zonder de contingentie daarvan te erkennen.
Het verband tussen paranoia en narrativiteit kan op twee manieren gestal-
te gegeven worden. Allereerst is paranoia een cultureel, thematisch concept.
Hierbij heeft paranoia onder meer een politieke inhoud. Met name in Ameri-
kaanse teksten over de Koude Oorlog en de moord op John F. Kennedy is deze
vorm van paranoia (‘everything is connected’) een belangrijk thema (Marcus
1999; Knight 1999; Hendershot 1997; Flieger 1997) . Don DeLillo en Thomas
Pynchon zijn schrijvers die zich overduidelijk met deze paranoïde thematiek
bezighouden (Pynchon 1999; DeLillo 1997).
De andere vorm van paranoia is meer theoretisch van aard. Paranoia
is dan een epistemologische structuur van overgedetermineerdheid. In deze
vorm heeft paranoia meer te maken met narrativiteit en plotstructuur. Pa-
ranoia duidt dan op een leeshouding. Zonder de eerste vorm van paranoia
in waarde te onderschatten, zal ik me richten op de tweede vorm. In dit
hoofdstuk wil ik namelijk onderzoeken hoe de paranoia in het vehaal Para-
noia (1993), zoals belichaamd in de hoofdpersoon Arnold Cleever, terugslaat
op de lezer. De manier waarop Cleever de verhaalwerkelijkheid interpreteert
vertoont namelijk grote overeenkomsten met hoe verhalen geïnterpreteerd
worden. Dit is een gevolg zowel van de leeshouding van lezers als van be-
paalde narratieve technieken. Eve Kosofsky Sedgwick (1997) beschrijft de
hermeneutics of suspicion in termen van paranoia. Deze leeshouding ver-
moedt overal structuren van onderdrukking en zoekt heil in de blootlegging
daarvan, net zoals conspiracy theorists. Mijns inziens valt elke leeshouding
(zowel demystificerend als mystificerend) te zien als een soort paranoia omdat