Narratief verband - CWI

16 HOOFDSTUK 1. DE PERNICIEUZE PLOT
In deze drie passages wordt narrativiteit afgebakend door te wijzen op een
causaal verband tussen gebeurtenissen op het niveau van de fabula. Als
een stuk tekst niet verder te ontleden is in afzonderlijke onderdelen, dan
noemt Tomashevsky het thema van een dergelijke passage een motief. Deze
motieven zijn wederzijds aan elkaar gerelateerd en vormen zo het staketsel
van het verhaal. Een motief is gebonden als het niet uit het verhaal verwijderd
kan worden, zonder de connecties die ermee bestaan te verstoren (68). Een
voorbeeld van een gebonden motief is het klassieke tonen van een revolver in
het derde bedrijf als daarmee in het vierde en moord wordt gepleegd. Het
motief van de revolver is gebonden, omdat zonder een revolver geen moord
gepleegd kan worden. Dat het tonen van de revolver met de moord te maken
heeft, is een gevolg van wat Tomashevsky motivatie noemt. Hij citeert een
uitspraak van Tjechov die het concept uitlegt: ‘if one speaks about a nail
beating into the wall at the beginning of a narrative, then at the end the
hero must hang himself on that nail’ (79). Het feit dat de held zich aan de
spijker ophangt, is de motivatie voor het in de muur slaan van de spijker, en
dus ook voor het vertellen daarover. De gedachte is dat als de spijker niet
essentieel was voor het vervolg van het verhaal, er ook niet over verteld had
hoeven worden. De uitwijking naar een concept als motivatie is echter een
indicatie voor het feit dat relaties tussen motieven moeilijk structureel uit te
leggen zijn. Immers, de revolver en de spijker zijn misschien logische vereisten
voor een toekomstig sterfgeval, maar het tonen ervan niet. Dat de lezer
kennis neemt van deze objecten, zegt echter niets over een mogelijke moord
in de rest van het verhaal. Het is enkel de aanname dat een dergelijk motief
gemotiveerd is door een geïmpliceerde auteur of verteller dat de connectie
bestaat. Van de connectie zelf – en dit geldt voor alle causale verbanden –
is in de tekst geen representatie. Het invullen van een verband tussen twee
uiteenliggende motieven is het aanvullen van iets dat niet aanwezig is.
Stel dat in een verhaal de volgende zin voorkomt: ‘Piet pakte het pistool
en schoot Jan dood’. Het lijkt vanzelfsprekend om aan te nemen dat Piet
(of Piets schot) de oorzaak is van de dood van Jan. Dit is echter niet de
causaliteit waar het de formalisten om gaat. De causaliteit in mijn triviale
voorbeeldzin is als het ware opgelost. Er is namelijk niets in de tekst wat