een politiek proces in de romeinse oudheid (catilina) - Tresoar

123
reum est, quo instrumento utitur qui cantat, organum dicitur. “Psalterium en
cither zijn twee duidelijk onderscheiden instrumenten. Organum is een aanduiding
voor alle mogelijke muziekinstrumenten. Niet alleen dat instrument
wordt organum genoemd, dat groot is en met blaasbalgen van lucht wordt
voorzien; maar alles wat men vervaardigt om er een melodie mee ten gehore te
brengen, wat uit materie bestaat en wat een muzikant als instrument gebruikt,
heet organum”.
Een literaire beschrijving van een orgel met blaasbalgen vinden wij in een aan
keizer Julianus toegeschreven gedicht uit de Anthologia Palatina (9,365).
Αλλίην ρω δνάκων σιν. Ηπυ π λλης
αλκείης τα µλλν νελστησαν ρρης,
γριι, δ νέµισι µετέρις δνένται
λλ π ταυρείης πρθρν σπήλυγγς ήτης
νέρθεν ϋτρήτων καλάµων π ίαν δεει.
καί τις νρ γέρως ων θ δάκτυλα ειρν,
σταται µαων καννας συµράδµνας αλν.
δ παλν σκιρτντες πθλίυσιν ιδήν.
“Gans verschillend is, zie ik, de aard van deez’ halmen. Zou ’t zijn dat
’n Andere akker van brons de pijpen omhoog heeft doen groeien?
Wild is hun aard en d’aardse wind vermag het niet ze te schokken.
Maar uit een grot van de huid van een stier te voorschijn gesprongen
Zoekt er de luchtstroom zijn weg onderaan tot de wortel der halmen,
Kunstig geboord als ze zijn; en een treffelijk man snel van vingers
Staat er betastend de toetsen die zijn één van zin met de pijpen.
Deze nu, springend elastisch, persen hun klanken naar buiten.”
Uit deze dichterlijke beschrijving valt af te lezen dat de pijpenlade (de plaat
waarop de pijpen staan) bij dit instrument uit brons vervaardigd is. ‘Wild’
worden de pijpen genoemd, omdat ze eveneens uit dit harde materiaal bestaan.
Misschien wordt verder in de derde regel poëtisch aangeduid dat de
pijpjes niet door mensenadem worden bespeeld. Verder leert dit gedicht ons
dat de blaasbalg van leer is en dat de organist staande zijn instrument bespeelt.
Op afbeeldingen van orgels uit de Oudheid vinden wij hem soms staande,
soms ook zittend 11 .
Een interessante indruk van een pneumatisch orgel biedt Cassiodorus ons
(Expositio in Psalmum 150): organum est quasi turris quaedam diversis fistulis
fabricata, quibus flatu follium vox copiosissima destinatur, et ut eam modulatio
decora componat, linguis quibusdam ligneis ab interiore parte construitur,
quas disciplinabiliter magistrorum digiti reprimentes grandisonam
efficiunt et suavissimam cantilenam. “Het orgel is een soort toren opgebouwd
uit pijpen van verschillende lengte 12 , die door de luchttoevoer uit de blaasbalgen
een machtig geluid kunnen voortbrengen; en opdat een fraaie harmonische
klank dit instrument siert, is het aan de binnenzijde van een aantal
houten toetsen voorzien. Wanneer de vingers van de musici deze volgens de
regels van de kunst naar beneden drukken, doen ze een majestueuze en aller-