een politiek proces in de romeinse oudheid (catilina) - Tresoar

120
3) Bolkestein, p. 218: Dat zich onder Catilina’s medestanders vele lieden bevonden van
bedenkelijk allooi, staat buiten twijfel; maar dit is een gevaarlijk nevenverschijnsel van
iedere poging om een politieke of sociale hervorming met geweld door te zetten, en pleit
dus nog niet tegen het ernstig doel der beweging zelf.
4) Cicero geeft zelf toe, dat dit senaatsbesluit nog weinig uitwerking had: Cat. I, 4: W n
hebben een dergelijk senaatsbesluit, maar opgeborgen in het archief, als een zwaard in de
schede.
5) Men kan zich erover verbazen, dat Catilina niet meer aandacht aan het lek in zijn
organisatie schijnt te hebben besteed. Volgens Sallustius (Cat. 31,4) was hij officieel
ondervraagd over ordeverstoringen en kwam hij naar de bedoelde senaatszitting ‘om
hetzij te ontveinzen, hetzij om zich te verdedigen, zodra hij in een woordenwisseling zou
worden aangevallen’ (vert. H.C. Muller).
6) Onder legaliteit moet men volgens de moderne leer van liet staatsrecht verstaan de
uitwendige rechtmatigheid van het handelen, in het bijzonder de overeenstemming niet
alleen van de staatsmaatregelen, maar ook van de gedragshouding van particuliere
personen met de wetten. In tegenstelling tot deze formele wetmatigheid bevat het begrip
legitimiteit de rechtvaardiging van staatsmaatregelen en machtsuitoefening door bovenpositieve
rechtswaarden (= natuurrecht) en de rechtsidee in het algemeen.
Octavianus heeft later bij zijn streven naar het principaal deze gedachtengang van Cicero
weer opgenomen.
7) Vgl. bijv. R.E. Smith, Cicero the Statesman. Cambridge 1966, p. 214.