Wangedrag van werknemers - RePub - Erasmus Universiteit ...

IVBPR wordt het beginsel verwoord als het recht niet gedwongen te worden
tegen zichzelf te getuigen of een bekentenis af te leggen. Voorts is door het
EHRM in de zaak Funke erkend, dat het ‘nemo tenetur’-beginsel in het recht op
een fair hearing ligt besloten (art. 6 lid 1 EVRM). 255 Nadien zijn nog een aantal
andere arresten over het ‘nemo tenetur’-beginsel door het Europees Hof
gewezen, 256 maar wat – buiten het zwijgrecht – nu de daadwerkelijke inhoud en
reikwijdte van het beginsel is, blijft vooralsnog duister. 257
Over de rechtsgronden van het ‘nemo tenetur’-beginsel bestaat in de
literatuur meer overeenstemming. Genoemd kunnen worden het pressieverbod,
de betrouwbaarheid van het bewijs en de procesautonomie. 258 Het pressieverbod
ziet op de afkeuring van dwang ter verkrijging van medewerking, met name een
bekennende verklaring. Het vloeit voort uit het verbod op marteling (de
pijnbank) en hangt dan ook nauw samen met eerbiediging van de menselijke
waardigheid. Dat het dwingen van de verdachte mee te werken aan de
bewijslevering kan leiden tot onbetrouwbaar bewijs, spreekt voor zich: zo zou
een verdachte onder dwang een verklaring kunnen verzinnen. Verder is een
verplichting mee te werken in strijd met het recht van de verdachte zijn eigen
houding in het proces te bepalen (de procesautonomie). Uit dit recht vloeit voort
dat de verdachte mag zwijgen indien hij dit wenst.
In de Nederlandse strafwetgeving komt het beginsel in een aantal
bepalingen tot uitdrukking. 259 De belangrijkste is waarschijnlijk art. 29 Sv, dat
bepaalt dat de verdachte niet tot antwoorden verplicht is: het zwijgrecht. Het
zwijgrecht wordt versterkt door de verplichting neergelegd in lid 2:
‘Voor het verhoor wordt de verdachte medegedeeld dat hij niet verplicht is tot
antwoorden’
Dit wordt de ‘cautie’ genoemd en is bedoeld om de verdachte bewust te maken
van het hem toekomende recht. Indien in de opsporingsfase voorafgaand aan een
verhoor is verzuimd de cautie te geven, mag de door de verdachte gedurende dat
verhoor afgelegde verklaring in beginsel niet voor het bewijs worden
gebruikt. 260 In art. 29 Sv vinden we, naast het zwijgrecht, een verwoording van
het pressieverbod terug: 261
255 EHRM 25 februari 1993, NJ 1993, 485 (Funke).
256 EHRM 8 februari 1996, NJ 1996, 725 (Murray); EHRM 17 december 1996, NJ 1997, 699
(Saunders); EHRM 3 mei 2001, NJ 2003, 354 (JB tegen Zwisterland).
257 Koops & Stevens 2003, p. 293. Vgl. Groenhuijsen & Knigge 2001, p. 177-179.
258 Koops & Stevens 2003, p. 286; Koops 2000, p. 46-50.
259 Zie bijvoorbeeld art. 96a lid 2 Sv (bevel tot uitlevering van spullen kan niet aan de verdachte worden
gegeven) en art. 137 Sr (verplichte melding van kennis omtrent een te plegen misdrijf geldt niet
indien iemand door de kennisgeving gevaar voor een strafvervolging voor zichzelf doet ontstaan).
260 Dit is slechts anders indien de verdachte door het verzuim niet in zijn belangen is geschaad, hetgeen
het geval is indien de verdachte ondanks het verzuim op de hoogte was van het feit dat hij niet tot
antwoorden verplicht was (Lensing & Mulder 1994, p. 74). Of een verdachte niet in zijn belangen is
geschaad, dient steeds per geval te worden nagegaan (Corstens 2002, p. 270-271).
261 Voor het verhoor bij de rechter-commissaris vinden we een soortgelijke bepaling in art. 173 Sv:
‘Geene vragen worden gedaan welke de strekking hebben verklaringen te verkrijgen, waarvan niet
67