Wangedrag van werknemers - RePub - Erasmus Universiteit ...

geleid tot theorievorming over de botsing en beperking van grondrechten, met
als gevolg dat Duitsland zowel dogmatisch als procedureel een voorsprong op
Nederland heeft. 16 Op arbeidsrechtelijk terrein uit zich dit in een Grondwettelijke
bepaling waarin uitdrukkelijk het recht op de individuele en
collectieve verenigingsvrijheid in het arbeidsrecht wordt gewaarborgd (Art. 9
Abs. 3 Grundgesetz (GG)). 17 Voorts is onomstreden, dat de waarden die in de
grondrechten tot uitdrukking komen, hun stempel op de gehele rechtsorde, en
dus ook op het privaatrecht, drukken. 18 Het BAG heeft begin jaren 50 van de
vorige eeuw reeds erkend dat grondrechten niet alleen in de verhouding tussen
staat en burgers, maar ook in de verhouding tussen burgers onderling werken; de
‘Drittwirkung’ van grondrechten. 19 Het BAG zegt over de doorwerking van
grondrechten in het arbeidsrecht, en in het bijzonder over het in art. 1 en 2 GG
neergelegde persoonlijkheidsrecht:
‘Die in den Grundrechtsnormen enthaltene objektive Wertordnung gilt als
verfassungsrechtliche Grundentscheidung für alle Bereiche des Rechts und
wirkt deshalb auch auf das Privatrecht ein (BverfGE 34, 269, 280). Damit
gewinnt der verfassungsrechtliche Persönlichkeitsschutz für das
Arbeitsverhältnis und die sich daraus ergebenden Rechte und Pflichten
Bedeutung.’ 20
De feitelijke overmacht van de werkgever over de werknemer werd gezien als
parallel aan de overheersing van de overheid over de individuele burger. Dit
leidde tot directe doorwerking van grondrechten in het arbeidsrecht. Onder
invloed van het BverfG is de directe horizontale werking door het BAG
teruggebracht tot ‘Mittelbare Drittwirkung’ (indirecte horizontale werking): 21 de
doorwerking vindt plaats via arbeidsrechtelijke regels in specifieke
wetsbepalingen, of via algemene bepalingen (‘Generalklauseln’). 22
medezeggenschap van personen in dienst van een publiekrechtelijke organisatie (Schaub, Koch &
Linck 2005, p. 2399 e.v.).
16
Jacobs wijst er op dat talloze arbeidsrechtelijke redeneringen, zowel in doctrine als in de rechtspraak,
in Duitsland in een grondrechtenkader zijn getrokken (Jacobs 1993, p. 24).
17
Op grond van deze bepaling is in het arbeidsrecht derhalve sprake van directe werking van het
grondrecht op vrijheid van vereniging. Uitgebreid Otto 1997, p. 65-69. Overigens worden de CAOpartijen
als private verenigingen niet direct aan de grondrechten gebonden. Desalniettemin behoren
ze, op grond van de beschermingsfunctie van de grondrechten, bij de invulling van de CAO-normen
de grondrechten, zoals het gelijkheidsbeginsel en het discriminatieverbod, wel in acht te nemen
(BAG 27 mei 2004, 6 AZR 129/03).
18
BverfG 15 januari 1958, 1 BvR 400/51 en Otto 1997, p. 65.
19
Jacobs 1993, p. 24.
20
BAG 27 februari 1985, GS 1/84.
21
Zie onder meer BAG 27 februari 1985, GS 1/84, onder C I 2: ‘Der Anspruch ist abzuleiten aus den
§§611, 613 BGB in Verbindung mit § 242 BGB. Die Generalklausel des §242 BGB wird dabei
ausgefüllt durch die Wertentscheidung der Art. 1 und 2 GG’. Otto 1997, p. 66.
22
Alhoewel volgens Otto bij Art. 1 Abs. 1 GG (bescherming van de menselijke waardigheid) wel
sprake is van directe doorwerking in de private verhouding (Otto 1997, p. 65). De indirecte
doorwerking via algemene bepalingen en arbeidsrechtelijke bepalingen kan worden aangemerkt als
‘Ausstrahlungswirkung der Grundrechte’ (zie BverfG 15 januari 1958, 1 BvR 400/51 en Otto 1997,
262