Wangedrag van werknemers - RePub - Erasmus Universiteit ...

4.5.2 Het legaliteitsbeginsel
Het legaliteitsbeginsel is één van de fundamentele beginselen, misschien wel het
belangrijkste beginsel van de rechtsstaat. 176 Het ziet op rechtszekerheid en
rechtsgelijkheid. Het beginsel houdt in dat het overheidsoptreden gebaseerd
moet zijn op een daaraan voorafgaande algemene wettelijke grondslag: het
vereiste van de legaliteit. Door de legaliteit van het optreden, wordt een bijdrage
geleverd aan de legitimiteit van het optreden: het overheidsoptreden wordt
voorspelbaar en voor een ieder gelijk. 177 Waar de wet de grondslag tot dat
optreden biedt, worden tevens de criteria voor en begrenzingen van de
machtsuitoefening aangewezen en de organen die bevoegd zijn tot dat overheidsoptreden.
Derhalve vindt ook het beginsel van de machtenscheiding zijn
regeling door middel van het legaliteitsbeginsel. 178 Het beginsel van de
machtenscheiding vereist vervolgens dat een onafhankelijke instantie belast is
met de rechtspraak. Zo is ook het beginsel van de onafhankelijke rechterlijke
macht terug te voeren op het legaliteitsbeginsel.
Het legaliteitsbeginsel is in zijn algemeenheid niet terug te vinden in de
Grondwet, alhoewel in de Grondwet wel aanknopingspunten zijn te vinden. Met
name in hoofdstuk 1 van de Grondwet (grondrechten) en in hoofdstuk 5 van de
Grondwet (wetgeving en bestuur). 179 Zo staat in art. 16 Gw een codificatie van
het strafrechtelijke legaliteitsbeginsel en staat in art. 89 Gw dat voorschriften in
AmvB’s, door straffen te handhaven, alleen gegeven worden krachtens de wet.
Dit ook geldt voor andere vanwege het Rijk vastgestelde algemeen verbinden de
voorschriften. Dit kan men eventueel zien als een partiële codificatie van het
legaliteitsbeginsel. 180
Aangezien ook in andere wetten geen algemene definitie van het
legaliteitsbeginsel wordt gegeven, kan de vraag rijzen wat precies wordt bedoeld
met ‘het overheidsoptreden’ dat gebaseerd moet zijn op de wet. Vooropgesteld
kan worden dat al het overheidsoptreden, waarmee eenzijdig verplichtingen aan
burgers wordt opgelegd, moet berusten op een wettelijke grondslag. 181 Voorts
wordt niet alleen de wetgever zelf in zijn optreden begrensd, maar ook de
rechter en het bestuur (de uitvoerende macht) zijn gebonden aan de wet. De
rechter heeft alleen die bevoegdheden die de wet hem toekent en bij de
176
Vgl. Hirsch Ballin 1987, p. 91; Lunshof 1989, p. 22, 23.
177
Boon, Brouwer & Schilder 1999, p. 5; Engels e.a., p.16; Groenhuijsen 1987, p. 11; Kortmann 2001,
p. 51 en 314-316; Oldenziel 1998, p. 43; Van Wijk/Konijnenbelt & van Male 2005, p. 39. Zie ook:
Hoekema 1991, p. 4 e.v.
178
Burkens e.a. 2001, p. 41; Van Ommeren 1996, p. 13. In de literatuur ook wel het
wetmatigheidsbeginsel genoemd: Van Wijk/Konijnenbelt & van Male 2005, p. 36.
179
Vgl. Lunshof 1989, p. 22.
180
Hirsch Ballin 1987, p. 92.
181
Burkens e.a. 2001, p. 49; Hirsch Ballin 1987, p. 91; Kobussen 1989, p. 98; Van Wijk/Konijnenbelt &
van Male 2005, p. 36; Van Ommeren 1996, p. 13, 14, 107,146 en 153. Onder ‘wettelijke grondslag’
wordt over het algemeen verstaan dat overheidsorganen uitsluitend de bevoegdheid bezitten tot het
eenzijdig opleggen van verplichtingen, voor zover die berusten ‘op een algemene voor herhaalde
toepassing vatbare regel, die op basis van geattribueerde dan wel gedelegeerde bevoegdheid tot
wetgeving is vastgesteld’. Er wordt dus een materieel wetsbegrip gehanteerd (Hirsch Ballin 1989, p.
25; Kortmann 2001, p. 51; W.J.M. Voermans & S.C. van Bijsterveld, in: Koekkoek 2000, p. 398).
229