Wangedrag van werknemers - RePub - Erasmus Universiteit ...

opletten of nadenken waar men dat wel had moeten doen; niet weten waar men
wel had behoren te weten, etc. Culpa heeft een meer normatieve lading dan
opzet. De hoogste graad van culpa wordt gevormd door ‘roekeloosheid’. Een
term die kan worden omschreven als zeer onbezonnen en onberaden gedrag. 124
Opzet kan worden omschreven als ‘willens en wetens’, het zich bewust zijn van
de handeling en – bij gevolgsdelicten – van haar gevolg. 125
In de delictsomschrijvingen van misdrijven vormt het begrip ‘opzet’, of
‘opzettelijk’ meestal een bestanddeel. 126 Bijgevolg dient het OM het opzet in de
tenlastelegging op te nemen en ter terechtzitting dient de rechter dit onderdeel
bewezen te achten; is dit laatste niet het geval, dan moet vrijspraak volgen. Het
ten laste gelegde, dat doorgaans wordt toegesneden op een delictsomschrijving,
kan dan immers niet worden bewezen (art. 350 jo art. 352 lid 1 Sv). 127 Opzet
vormt bij overtredingen daarentegen meestal geen bestanddeel van de
delictsomschrijving. 128 Schuld, in de betekenis van culpa, komt in een aantal
delictsomschrijvingen van misdrijven voor. Misdrijven met ‘culpa’ als bestanddeel
worden aangeduid als culpoze misdrijven of delicten. 129 Omdat ‘culpa’ in
dat geval bestanddeel van de delictsomschrijving is, dient het OM de culpa in de
tenlastelegging op te nemen (en dient de rechter dit onderdeel bewezen te
achten). Lukt dit niet, dan volgt vrijspraak.
Indien wel aan de delictsomschrijving is voldaan, kan desondanks de
schuld, in de zin van verwijtbaarheid, ontbreken. Dit is het geval indien een
geschreven schulduitsluitingsgrond, zoals noodweer exces (art. 41 Sr), van
toepassing is. Is er geen geschreven schulduitsluitingsgrond van toepassing, dan
moet tot slot altijd nog worden getoetst of de verwijtbaarheid wellicht om een
andere reden ontbreekt; het beginsel ‘geen straf zonder schuld’ geldt altijd. Dit
is de toetsing aan de ongeschreven schulduitsluitingsgrond ‘afwezigheid van alle
schuld’ (avas). Deze laatste is voortgekomen uit het eerder genoemde Melk en
waterarrest. De Hoge Raad besliste hierin dat het in strijd met het beginsel
124 Hazewinkel-Suringa/Remmelink 1996, p. 233. Sinds 1 februari 2006 is de term roekeloosheid ook in
het Wetboek van Strafrecht opgenomen en de Wegenverkeerswet 1994 (Stb. 2006, 23). Zie art. 307
lid 2 Sr’: ‘Indien de schuld bestaat in roekeloosheid, wordt hij gestraft met gevangenisstraf van ten
hoogste vier jaren of geldboete van de vierde categorie’, art. 308 lid 2 Sr: ‘Indien de schuld bestaat in
roekeloosheid, wordt hij gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren of geldboete van de
vierde categorie’, en art. 175 lid 2 WVW 1994: ‘Indien de schuld bestaat in roekeloosheid, wordt
overtreding van art.6 gestraft met: …’.
125 Mevis 2004, p. 514; Enschedé/Bosch & Sutorius 2002, p. 157-158; Hazewinkel-Suringa/Remmelink
1996, p. 193-201.
126 ‘Opzet’ of ‘opzettelijk’ is de meest gebruikte term in de delictsomschrijving van misdrijven, maar
soms komen andere termen voor, zoals ‘oogmerk’ of ‘voorbedachten rade’. (Mevis 2004, p. 514;
Politoff & Koopmans 1991, p. 113; Jonkers 1984, p. 59).
127 Mevis 2004, p. 516-529; Koopmans 1993, p. 49-50.
128 Mevis 2004, p. 518.
129 Mevis 2004, p. 520-529. Koopmans noemt de delictsomschrijvingen waarbij wederrechtelijkheid en
schuld geen bestanddeel vormen, de ideaaltypische delictsomschrijvingen en die waarin deze wel als
bestanddeel zijn opgenomen, de niet-ideaaltypische delictsomschrijvingen. Hij gaat hierbij uit van het
ideaaltype delictsomschrijving dat men bij het redigeren van art. 350 Sv voor ogen had; de
delictsomschrijving waarin wederrechtelijkheid en schuld geen bestanddeel van de
delictsomschrijving vormen, maar slechts element van het strafbare feit zijn.
128