Wangedrag van werknemers - RePub - Erasmus Universiteit ...

het Nederlandse strafrecht in het Melk en waterarrest uit 1916. 117 Het beginsel
houdt in dat geen straf behoort te worden opgelegd, indien de schuld ontbreekt.
Straf ziet immers in de eerste plaats op schuldvergelding, door leedtoevoeging,
van een onbehoorlijke gedraging. Wij zijn hiertoe alleen bereid indien we ervan
overtuigd zijn dat de gedraging verwijtbaar is; om schuld te kunnen vergelden
moet die schuld eerst aanwezig zijn. Schuld is een subjectieve voorwaarde voor
strafbaarheid. Het druist tegen het rechtsgevoel in iemand te straffen zonder dat
hij schuld heeft; het wordt als (hoogst) onrechtvaardig ervaren. 118 Schuld heeft
in dit beginsel dan ook de betekenis van de verwijtbaarheid die het straffen
rechtvaardigt. 119 Maatstaf voor die verwijtbaarheid is de keuzevrijheid; de dader
had anders kunnen handelen, maar heeft in vrijheid gekozen om tegen de
rechtsnorm in te gaan. 120 Uit het feit dat de schuld de straf rechtvaardigt, volgt
dat de schuld de straf ook limiteert; geen straf zwaarder dan de schuld. 121 Het
schuldbegrip in de betekenis van legitimatie (rechtvaardiging) van de straf,
wordt ook wel als het theoretisch of fundamenteel schuldbegrip aangeduid. 122
Het dient te worden onderscheiden van het wettelijke schuldbegrip. In de wet
wordt het begrip ‘schuld’ gebruikt in de betekenis van ‘het gedaan hebben’. We
komen dit voornamelijk tegen in het Wetboek van Strafvordering (bijvoorbeeld
art. 27 Sv). 123 Voorts dient het theoretische, allesomvattende schuldbegrip te
worden onderscheiden van de subjectieve delictsbestanddelen schuld en opzet,
die een vorm van schuld in de zin van verwijtbaarheid zijn. Ter onderscheiding
van het theoretische schuldbegrip, hanteert men voor het schuldbegrip als
subjectief bestanddeel van een delictsomschrijving ook wel de term ‘culpa’.
Culpa kan worden omschreven als de tegenstelling van het subjectieve
delictsbestanddeel ‘opzet’ (dolus): niet willens en wetens, maar juist het niet
117 HR 14 februari 1916, NJ 1916, 681. Werd het beginsel in dit arrest nog met name op overtredingen
toegesneden, in een arrest uit 1929 merkte de Hoge Raad het beginsel als algemeen beginsel in
strafzaken aan. Uitgebreid over de geschiedenis van dit beginsel Vellinga 1982, p. 11-22.
118 Jonkers 1984, p. 2.
119 Mevis 2004, p. 513.
120 Enschedé/Bosch & Sutorius 2002, p. 157; Kristen 1998, p. 48; Hazewinkel-Suringa/Remmelink
1996, p. 193; Lensing & Mulder 1994, p. 65-66; Politoff & Koopmans 1991, p. 18, 83, 111; Jonkers
1984, p. 72-76. In deze betekenis wordt het beginsel in het strafrecht meestal gebruikt. Jonkers
verstaat onder het schuldbeginsel naast ‘geen straf zonder subjectieve schuld’ (verwijtbaarheid) ook
‘geen straf zonder objectieve schuld’. Onder objectieve schuld verstaat hij een objectief
onbehoorlijke gedraging, zonder welke men van schuld niet kan spreken (Jonkers 1984, p. 1). Voorts
spreekt hij van een ‘straffunderingsschuld’. Deze ziet op de relatie tussen de onbehoorlijke gedraging
en de steller ervan (dader); het is zijn gedraging (gesproken kan daarom worden van een
identiteitsrelatie) en hem treft te dier zake blaam. Hij omschrijft de schuld als een innerlijke
samenhang tussen het strafkwaad en een verwijtbaar wangedrag. Omdat deze schuldconstituerende
identiteitsrelatie altijd verwijtbaarheid met zich meebrengt, kan men volgens Jonkers deze schuld ook
aanduiden met het woord ‘verwijtbaarheid’ (Jonkers 1984, p. 4-9).
121 Bij de bespreking van de straf bleek al dat het beginsel ‘geen straf zwaarder dan de schuld’ in de
jurisprudentie niet zo absoluut wordt toegepast (zie 3.3.1).
122 Jonkers 1984, p. 7-8 en 21 spreekt in dit verband van de ‘straffunderingsschuld’; Jörg & Kelk 1998,
p. 147.
123 Jonkers 1984, p. 21, noemt dit ‘daderschapsschuld’; Jörg & Kelk 1998, p. 147; Politoff & Koopmans
1991, p. 109-110.
127