CÊMTTJALt VÉlJgrtlGttJG VOOU SCHOOL-

CÊMTTJALt VÉlJgrtlGttJG VOOU SCHOOL-

Kweekt
zelf
groente
in tijd en van nood
Eenvoudige handleiding
samengesteld in opdracht
van de
Centrale Vereniging
voor Schoolwerktuinen.
4e druk
Uitgegeven in 1941 door
N.V. Uitgevers-Mij „Kosmos" - Amsterdam

INLEIDING.
Voedselschaarste ! Duurte van levensmiddelen ! Distributie
! Het zijn klanken, die wij thans dagelijks horen; het
zijn feiten, die ons bij iedere maaltijd weer de tijden van
nood doen beseffen.
Hoe kunnen wij zelf een deel van deze nood keren ? Door
de groenten, een belangrijk onderdeel van onze voeding,
zelf te kweken. Maar hoe ?
Ons bestuur begreep, dat deze vraag zou rijzen en heeft
daarom een eenvoudig werkje doen verschijnen : goedkoop,
kort, geschikt voor den beginner en behandelende alleen de
voornaamste groentesoorten.
Ir. G. W. v. d. Helm, Rijkstuinbouwconsulent te Amstelveen,
was zo vriendelijk ons de voorlichting te geven, terwijl
we zo gelukkig waren het bekende uitgeversbedrijf „Kosmos"
te Amsterdam bereid te vinden het boekje uit te geven.
Wij zijn voor deze medewerking zeer dankbaar.
Ons bestuur hoopt, dat dit boekje velen steun zal geven bij
het bewerken van hun lapje grond. Doch als bestuur van de
Centrale Vereniging voor Schoolwerktuinen zijn we verplicht
er op te wijzen, dat er een betere weg is : Richt allerwege
schoolwerktuinen op. Daar zal de jeugd onder goede,
vakkundige leiding vertrouwd raken met de natuur en het
kind, ouder geworden, zullen de handen niet verkeerd staan
en het zal zelf kunnen aanpakken en zekerheid hebben ook
te oogsten.
Ten slotte nog een wens : vergeet naast de proza van de
groentetuin niet helemaal de poëzie : kweek op een verloren
hoekje een paar bloemen : een opvrolijking van deze vrienden
hebben we nodig.
Het dagel. bestuur van de Centrale
Januari 1941. Vereniging voor Schoolwerktuinen
J. R. KONING, Voorzitter
W. B. NoTEBOOM, Secr.-Penn.
Olympiaplein 71, Amsterdam-Z.

P A K A A N !
Elk stukje grond, waar voldoende zon, licht en lucht
kan doordringen, behoort in deze tijd aangewend te worden
om mede te dienen aan voorziening in de volksvoeding.
Maar is men daarvan overtuigd, dan behoort men ook enige
kennis te bezitten om met veel vrucht voor zijn gezin
groenten en (of) aardappelen en fruit te kunnen telen.
Daarom is het juist nu zo toe te juichen, dat de Centrale
Vereniging voor Schoolwerktuinen het initiatief nam om
den Heer Ir. G. W. v. d. Helm, Rijkstuinbouwconsulent te
Amstelveen, een boekje te doen samenstellen voor hen, die
over een hoekje grond beschikken om daar als leek met
succes groenten voor eigen gebruik te kweken. De Uitgevers-Mij
„Kosmos" zorgt voor een eenvoudige aankleding,
een duidelijke druk en een prijs, welke voor niemand een
bezwaar zal zijn. Wij beschouwen dit als een uitkomst voor
de oorlogstuinders ; het zal ten goede komen aan de voedselvoorziening.
T J. VROEGOP
Louwmaand 41. Voorzitter Algemeen Verbond van
Volkstuinverenigingen in Nederland.

INHOUD.
Grondsoorten en grondbewerking 5
Grondsoorten 5
Grondbewerking 5
Andere werkzaamheden 6
Gereedschappen 5
Beschutting 7
Bemesting 7
Enkele combinatie- en volgteelten 9
GROENTEN 10
Aardappelen 10
Peen 10
Kroten 11
Radijs 12
Meirapen of witte knolletjes 12
Prei 13
Uien 13
Erwten 14
Bonen 16
Tuinbonen 17
Bloemkool 18
Rode kool 19
Witte kool 19
Savoije kool 19
Spruitkool 20
Boerenkool 20
Andijvie 20
Kropsla 21
Snij sla of dunsel 22
Veldsla 22
Spinazie 22
Raapstelen 23
Bewaring van enkele wintergewassen 23
Rode biet 23
Peen 24
Rode, witte en gele savoye kool 24
Droge bonen 24
Andijvie 24
4

GRONDSOORTEN EN GRONDBEWERKING.
Grondsoorten.
De voornaamste grondsoorten zijn :
Zandgrond, veengrond en kleigrond. Hierop kunnen ook
groenten gekweekt worden.
Zandgrond heeft tot voordeel, dat het water spoedig
wegzakt. Hierdoor kan de grond vlugger warm worden.
Deze grondsoort heeft echter niet het vermogen, warmte
vast te houden. Het bewerken is zeer gemakkelijk. Bijna
alle groentegewassen kunnen met succes op zandgrond
worden geteeld.
Veengrond heeft door het hoge humusgehalte het vermogen
veel vocht vast te houden. Daar de grond zwart is, blijft zij
ook langer warm ; de warmte wordt n.1. door de grond geabsorbeerd.
Deze grond leent zich uitstekend voor blad- en vruchtgroenten.
Diep wortelende gewassen groeien niet zo goed.
De bewerking is gemakkelijk. Wel moet er voor gezorgd
worden, dat het overtollige vocht afgevoerd kan worden,
door middel van greppels of draineerkokers.
Kleigrond sluit dicht in elkaar, vandaar dat deze minder
gemakkelijk te bewerken is. Ook blijft de grond langer koud
door de grote watercapaciteit. Niet alle groentegewassen
kunnen met goed succes op deze grond geteeld worden. Om
de structuur te verbeteren verdient het aanbeveling organische
meststoffen te gebruiken.
Grondbewerking.
Er zijn verschillende manieren van grondbewerking. De
meest gebruikelijke in de tuin zijn spitten, harken en
schoffelen.
Het spitten heeft plaats om mest onder te werken en
om het binnendringen van lucht en warmte te bevorderen.
De aangebrachte organische meststoffen kunnen beter verteren
en sommige kunstmeststoffen worden beter omgezet.
Voorts wordt de wortelvorming van de gewassen erdoor
bevorderd en blijft het vochtgehalte van de grond beter
op peil.
Het harken geschiedt om de grond gelijk en de kluiten
5

Waar het moeilijk is over organische mest te beschikken,
kan deze heel goed door kunstmest vervangen worden. Hierbij
maakt men onderscheid tussen enkelvoudige en samengestelde
meststoffen. Onder de enkelvoudige kunstmeststoffen verstaat
men die, waarin maar één voedingsbestanddeel aanwezig
is, b.v. zwavelzure ammoniak, chilisalpeter, superfosfaat
en patentkali.
Door het mengen van enkelvoudige meststoffen krijgt men
een samengestelde kunstmeststof. Hierin zijn dan de drie
voedingsstoffen, n.1. stikstof, fosfor en kali aanwezig. Daarnaast
hebben de meer geconcentreerde meststoffen in korrelvorm
een nog grotere bekendheid. Men kent daarvan verschillende
verhoudingen, b.v. 12-10-18, 10-12-15, 15-10-20,
6-1S-30, 5-20-30, 10-24-24 enz. Steeds wordt hierbij met
het eerste getal het percentage stikstof, met het tweede getal
het percentage fosforzuur en met het derde getal het percentage
kali bedoeld.
De meest eenvoudige manier bij het gebruik van kunstmeststoffen,
die bovendien eventuele fouten zoveel mogelijk
uitsluit, is wel het aanwenden van deze korrelmest. Een
hoeveelheid van 7 a 10 kg. per are van de verhouding 12-10-18
of 15-10-20 is voor de groentetuinen het meest aan te bevelen.
Deze kunnen ongeveer 14 dagen voor het uitzaaien of
planten door de grond gewerkt worden. Bij sterk groeiende
groentegewassen kunnen deze ook in een aanmerkelijk
geringere hoeveelheid als bemesting aangewend worden.
8

ENKELE COMBINATIE- EN VOLGTEELTEN.
Januari.
Spinazie zaaien. Na de spinazie sla planten en na de sla
andijvie poten.
Februari.
Sla planten, na de sla peen zaaien, na de peen andijvie
planten. Radijs zaaien, waarna sla wordt gepoot, gevolgd
door late peen.
Eind Februari.
Sla poten, na de sla andijvie en als deze halfwas is
selderij of peterselie er doorheen planten.
Spinazie zaaien, waar doorheen bloemkool poten. Na
de bloemkool andijvie planten en daar doorheen prei.
Maart.
Raapstelen zaaien, waarna in het laatst van Mei stokbonen
worden gepoot.
Peen zaaien, gevolgd door late bloemkool.
Spinazie zaaien, hierna stambonen, waar doorheen
boerenkool gepoot wordt.
Begin Maart.
Bloemkool poten, na de bloemkool andijvie poten. Bij
deze andijvie de rijen 30 cm. van elkaar en daar doorheen,
als de andijvie half was is, prei planten.
Sla poten en na de sla koolsoorten, zoals groene Savoije
en witte kool planten.
Tuinbonen planten, waartussen twee rijtjes sla, na de
tuinbonen late stamprincessebonen.
Vroege aardappelen, gevolgd door stambonen, waar
doorheen boerenkool.
Half Maart.
Peen zaaien, na de peen sla poten en na de sla boerenkool
planten.
Begin April.
Peen zaaien, waarna late bloemkool wordt gepoot.
Half April.
Vroege aardappelen poten en na de aardappelen late
peen zaaien.
Rijserwten, waartussen spinazie, peen of sla. Na de
erwten andijvie planten.
9

GROENTEN.
Aardappelen.
De tijd voor het poten van vroege aardappelen is omstreeks
half April. De afstand is ongeveer 40 cm. in het vierkant.
Voor 10 m 2
grond heeft men 2 kg. pootaardappelen nodig.
Als vroege soorten zijn de Eerstelingen, de Muizen en de
Vroege Eigenheimers bekend.
De latere soorten worden ook in April gepoot. De onderlinge
afstand hiervan is echter groter. De rijen komen 60 cm.
van elkaar en de afstand op de rij 45 cm. Voor 10 m 2
grond
is hier minder pootgoed, n.1. 1J4 kg. nodig.
Goede late soorten zijn Bonte Eigenheimers, Zeeuwse
Blauwe, de Rode Star, Bevelander en Bintje.
De werkzaamheden bij aardappelen bepalen zich in
hoofdzaak tot het schoonhouden van het land. Wel is het
gewenst, aan te aarden, zodra de aardappelen er goed uitstaan,
vooral op land, dat zeer los is. Hierdoor voorkomt men
het groenworden van de aardappelen, die tijdens de groei
boven de grond zouden uitkomen.
Na vroege aardappelen kan nog een nateelt van late bloemkool
of peen plaats vinden.
Peen.
Met het zaaien van peen kan begin Maart begonnen worden.
Voor het zaaien van peen op volveld kan gebruikt worden
zgn. ongewreven zaad. Het soort, dat moet gebruikt worden,
is de Amsterdamse Bak. Per 10 m 2
is 12 a 15 gram zaad
nodig. De werkzaamheden bestaan in hoofdzaak uit het
onkruidvrij houden en zo nodig wat uitdunnen.
Peen kan tot half Juli gezaaid worden. Dit is ook de
tijd, dat de late peen, de zgn. breek- ofwaspeen wordt gezaaid.
Op schraal land, waar de bovengrond spoedig droog en
scherp wordt, is het gewenst wat meer zaad te gebruiken.
Peen vraagt een grond, die vochthoudend en goed los is.
Het aanwenden van verse rotte mest moet afgeraden
worden, om aantasting door de wortelvlieg, waarvan de
made de peen wormstekig of pierig maakt, te voorkomen.
Kunstmeststoffen zijn daarom beter, van de samengestelde
vooral die met een hoog kaligehalte.
10

Naast deze kleine peen kennen we ook nog de winterpeen,
de grote grove. De soorten, die hiervoor in aanmerking
komen, zijn : de Berlicummer en de Nijmeegse Lange.
Omdat deze wortel zich sterk ontwikkelt, moet veel
ruimer worden gezaaid. Hiervoor heeft men voor 10 m 2
ongeveer 10 gram zaad nodig. De zaaitijd valt in de laatste
week van April of in begin Mei.
Peen is ook een van de gewassen, die zich goed laat bewaren.
Zij is voorts goed met andere gewassen te combineren.
Kroten.
Deze worden ook wel rode bieten genoemd. Er wordt
een onderscheid gemaakt tussen de langwerpige en de
ronde soorten.
De zaaitijd hangt geheel af van de tijd, waarop men wil
oogsten. De eerste zaaiing kan omstreeks het laatst van April
plaats hebben. Ongeveer half Augustus kunnen de in April
gezaaide kroten geoogst worden. In Mei wordt gezaaid om
in het laatst van September, begin October te oogsten.
Het zaaien kan het beste geschieden op rijen ± 20 cm.
van elkaar. De afstand op de rijen moet 12 a 15 cm. bedragen.
Daar het zaadje, dat in den grond komt, drie plantjes
geeft, is het nodig, dat er later twee bij weggehaald worden.
Dit noemt men dunnen. De bedoeling is tevens, om de
plantjes, die moeten blijven staan, voldoende ruimte te
geven, zodat de wortel, waar het om te doen is, zich goed
kan ontwikkelen. De plantjes, die men er bij weghaalt,
kunnen nog zeer goed gebruikt worden om elders uit te
planten, mits men er maar voor zorgt, dat de penwortel
niet beschadigd wordt. Bij het planten moet men er bovendien
op letten, dat de wortel goed wordt aangedrukt.
Per 10 m 2
is 10 gram zaad nodig.
Goede soorten zijn de Non plus Ultra, langwerpig, de
Noord-Hollandse Bleekblad, ook langwerpig en de Egyptische
Bolronde. De eerste is heel goed om te bewaren,
terwijl de laatste juist een zomerkroot is.
Voor de langwerpige soorten moet de grond vooraf diep
losgemaakt zijn. Wanneer te verse en onverteerde mest in
de grond zit, worden de kroten harig en zijn ze niet zo
smakelijk.
11

Radijs.
Deze groente kan vroeg in het voorjaar gezaaid worden.
Omstreeks half Februari kan men er op een enigszins beschutte
plaats, b.v. achter een heining of achter een haagje
reeds mee beginnen. Het zaaien geschiedt volveld of op
rijtjes. Wordt op rijtjes gezaaid, dan is de onderlinge afstand
der rijen 10 a 12 cm.
Er zijn vele radijssoorten bekend. Er is daarbij verschil
tussen vorm en kleur. Zoo heeft men rode en witte ronde,
ook rode met een witte punt. Het soort, dat de laatste jaren
veel gekweekt wordt, is de halflange, scharlakenrode witpunt.
Deze is niet rond, maar langwerpig van model.
In het voorjaar kan opeenvolgend gezaaid worden tot half
April. In de zomermaanden wordt gewoonlijk geen radijs
gezaaid, omdat deze dan spoedig te groot en te voos wordt
In het begi n van de maand Augustus kan weer met succes
gezaaid worden. Later dan Augustus zaaien heeft geen
zin meer, omdat de knolletjes dan niet goed meer tot hun
recht komen. Bij het kopen van het zaad moet er op gelet
worden, dat het zaad inderdaad voor vollegrondteelt is.
De hoeveelheid zaad, nodig voor breedwerpig zaaien, is
van de ronde soorten ongeveer 1 ons per 10 m 2
. Voor halflange
soorten is 75 gram per 10 m 2
voldoende. Wordt op
rijtjes gezaaid, dan kan de hoeveelheid zaad respectievelijk
verminderd worden tot 75 en 50 gram voor deze oppervlakte.
De eisen, die dit gewas aan de voeding stelt, zijn zeer
gering. Er moet vooral niet te veel stikstof gegeven worden,
omdat anders veel blad, maar weinig knol gevormd wordt.
Radijs is ook een groente, die zich goed leent om met
andere gewassen gecombineerd te worden.
Meirapen of witte knolletjes.
Deze kan men reeds vroeg in het voorjaar zaaien. De
zaaitijd is half Maart. Het beste kan dit zaaien op rij gebeuren.
De hoeveelheid zaad, nodig voor 10 m 2
is 25 gram. De afstand
van de rijen is 25 cm. en op de rij moeten de planten tot een
afstand van ongeveer 10 a 12 cm. uitgedund worden. Als
soort worden de Witte Meiraapjes gebruikt. Ook kan nog
met succes half Augustus gezaaid worden. Van dit zaaisel
kan dan ongeveer in het laatst van October geoogst worden.
12

Prei.
Ook hier maken we onderscheid tussen zomer- en winterprei.
De winterprei wordt echter het meest geteeld. Deze
wordt de gehele winter door, als de grond het toelaat, geoogst.
Vooral op leeggekomen land, waar vroege gewassen gestaan
hebben, kan prei nog goed uitgezet worden. Ongeveer half
April tot ongeveer half Mei wordt gezaaid, om later de
planten uit te kunnen zetten. Op het plantenbed kunnen de
planten heel dicht bij elkaar staan, daar de plant zich zeer
laat ontwikkelt. Per m 2
is 7 gram zaad nodig. Bij het uitpoten
komen de rijen ongeveer 20 cm. van elkaar te staan en op
de rij komen de planten 10 a 12 cm. van elkaar, zodat er
per 10 m 2
ongeveer 400 a 450 planten komen te staan. Aan
7 gram zaad hebben we dan ruim voldoende. Daar van de
prei juist het ondereind, dat zich in den grond bevindt,
gebruikt wordt, is het zaak, dat de planten diep worden
gepoot. Deze groente leent zich ook zeer goed om als tussenteelt
te planten, bij verschillende andere gewassen.
Goede soorten : Brabantse Winterharde en Leidse Winter.
Uien.
De uien kunnen we onderscheiden in drie groepen, n.1.
de pootui, de zaaiui, en de inmaakui. Daarnaast kennen we
ook nog de sjalot, die zeer veel met de ui overeenkomt.
Pootuien.
Het zaaien van deze uien heeft reeds plaats in de maand
Augustus van het jaar vóór het pootjaar. Eind Augustus
wordt 10 a 12 gram zaad op 1 m 2
uitgezaaid. Hier blijven ze
de gehele winter staan en alleen bij erg strenge vorst worden
ze gedekt met een raam. Ongeveer half Maart van het
volgend jaar worden ze op rijen uitgepoot. De rijafstand is
30 cm. en op de rij is de afstand 15 cm. Bij het opnemen van
de planten voor het uitplanten, moet getracht worden,
zoveel mogelijk wortels aan de planten te laten. Omdat uien
toch al een vlak wortelend wortelgestel hebben, is de kans van
verdrogen groot. Van 1 m 2
gezaaide planten kan men ruim
10 m 2
beplanten.
Zaaiuien.
Deze worden in het laatst van de maand Maart gezaaid op
rijen of volveld. Als op rijen wordt gezaaid, is de rijafstand
13

25 cm. Later worden de planten op 10 cm. op de rij uitgedund.
Voor 10 m 2
is 10 gram zaad nodig.
Inmaakuien.
Hiervan is de zaaitijd half April. Voor 10 m 2
wordt ongeveer
45 gram zaad gebruikt. De werkzaamheden voor deze
teelten beperken zich tot het uitdunnen en schoonhouden
van het land. Blijkt bij de pootuien, dat het gewas te lang
blijft doorgroeien en de bolvorming niet normaal verloopt,
dan is het nodig, dat het lof een kwart slag gedraaid wordt.
Als pootuien zijn de Zwijndrechtse platte en ronde pootui
het meest geschikt. Voor zaaiuien kan men Rijnsburger
Ronde, de Bruine Zeeuwse en de Langendijker platte gele
gebruiken. Voor inmaakuitjes komen de Kleine Zilverwitte,
de Sint Jansui en de Fijne Witte Parel in aanmerking.
Erwten.
Hierbij moeten we een onderscheid maken tussen droge
erwten, doperwten en peulen. Het verschil bestaat hierin,
dat van eerstgenoemde alleen de rijpe zaden gebruikt worden
voor de consumptie, van de tweede de onrijpe zaden en van
de derde behalve de onrijpe zaden ook de scheden, waarin de
zaden zich bevinden.
Ook is er een verschil in de teeltwijze. Er zijn n.1. stamen
rijserwten. Stamerwten kunnen we telen zonder dat
enige steun wordt aangebracht, terwijl het bij rijserwten
noodzakelijk is, dat ze van een of ander steunmateriaal
worden voorzien, om daarlangs te kunnen opgroeien. Stamerwten
worden in de regel niet hoger dan 50 a 60 cm., terwijl
rijserwten een hoogte van 1.20 a 1.80 meter kunnen bereiken.
Het materiaal, dat als steun gebruikt wordt, is rijshout of gaas.
Stam-erwten.
Droge erwtensoorten, die in aanmerking komen, zijn de
Ronde Groene erwt, en de Wijker Vale. De eerste is laat,
de tweede een vroeger soort. Beide zijn groen tot groengeel.
Als grauwe erwten hebben we de Grauwe Capuciinpr.
De zaaitijd voor deze erwten is ongeveer ifi net laatst van
Maart. De rijafstand is ongeveer 50 cm., terwijl de zaden
op de rij ongeveer 6 a 8 cm. van elkaar komen te liggen. Het
is nodig, vooral op vochtige grond, dat het gewas enkele
malen wordt gekeerd of omgegooid, zodra de vruchten zich
14

hebben ontwikkeld, om het opdrogen der schede te bevorderen,
en hierdoor het rotten tegen te gaan. Later, als de
vruchten goed rijp zijn, wordt het gewas geoogst en als alles
goed droog is, gedorst. Het stro kan nog als veevoer dienen.
De teelt van stamdoperwten komt veel met die van droge
erwten overeen. Het verschil bestaat alleen hierin, dat de
vruchten geplukt dienen te worden. Gebruikte soorten van
doperwten zijn Gele stam en Amsterdams wonder.
Voor 10 m 2
heeft men voor stamerwten ± 75 gr. zaad nodig.
Voor peulen wordt in de regel de soort stam- of kruippeul
gebruikt. De zaaitijd hiervan is omstreeks begin Maart. De
hoeveelheid zaad komt met die van de stamerwt overeen.
Rijs-crwten.
Reeds zeer vroeg in het voorjaar kunnen de zaden in de
grond gelegd worden. In het laatst van Februari wordt hiermee
begonnen. De rijafstand van de rijsdoperwten en de
peulen is wijder dan die van de stamerwten. Hier komen de
rijen ongeveer 1 meter van elkaar te staan. Dit is de afstand
voor die soorten, welke ongeveer 1.20 meter hoog zijn.
Soorten, die hoger groeien, komen 1.20 a 1.40 meter van
elkaar. Op de rij worden de zaden 4 a 5 cm. van elkaar gelegd,
op een diepte van ongeveer 5 cm.
Ook zaait men wel twee rijen kort bij elkaar ; op een
afstand van 1.40 meter komen dan weer twee nieuwe rijen.
Later wordt dan het rijshout tussen de twee rijen ingestoken.
Dit heeft het voordeel, dat men minder rijshout nodig heeft.
Wel komen de erwten op de rij dan wat verder van elkaar
te staan. Zoodra de erwten 20 cm. boven de grond zijn,
worden ze aangeaard, om het gewas wat meer stevigheid te
geven tegen de wind en om het wortelgestel wat groter te
maken. In deze aangeaarde grond ontwikkelen zich fijne
worteltjes. Het kort langs de rijen werken met gereedschap,
zoals schoffel e.d. is dus niet gewenst. Later is het ook nodig,
een touwtje langs de erwten te spannen, om het zakken en
afwaaien te voorkomen. Het zaaien van erwten kan tot half
April plaats hebben.
Peulensoorten zijn de Veertigdaagse, die een hoogte bereikt
van ± 75 cm., de Vroege Veense, die ± 90 cm. hoog wordt.
Doperwtensoorten zijn : Meidoppers, Meikoningin, Lentedoppers
en de Haarsteegse. Al deze soorten bereiken een
15

hoogte van 70 a 90 cm. Om de ontwikkeling der erwten te
bevorderen, wordt de top op die hoogte eruit gehaald. Dit
noemt men toppen.
De gele en groene raspers en de Vlijmse krombek bereiken
een hoogte van 1.50 m. a 1.70 m.
Voor 10 m 2
heeft men 60 gram zaad nodig.
Bonen.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen stam- en stokbonen.
Evenals bij de erwten hebben de stokbonen behoefte aan
steun en kunnen de stambonen zonder steun groeien. Deze
hoofdgroepen kunnen we weer onderverdelen in snijbonen
en princessebonen.
De tijd van het zaaien van deze groente ligt pas laat in
het voorjaar en wel omstreeks het laatst van Mei.
De wijze van telen is echter nogal verschillend.
Stambonen.
De stambonen worden gewoonlijk op rijen gezet. De
rijafstand is 45 a 50 cm., terwijl op de rij de bonen 10 a 12 cm.
van elkaar komen te liggen. Ook kunnen de bonen op pollen
worden gekweekt. De rijafstand is dan gelijk, maar op de
rij komen de pollen 25 a 30 cm. van elkaar. Bij elke pol staan
dan 3 a 4 bonen. Voor 10 m 2
is 60 gram zaad nodig.
Goede princessebonen zijn Dubbele stamprinces, met draad,
Vroege Wagenaar, en dubbele Stamprinces zonder draad.
Naast deze soorten kan men ook de bruine bonen en de
stamkievitsbonen telen. Deze lenen zich alleen om te drogen,
dus voor het rijpe zaad en zijn niet met schede en al te eten.
De stamsnijbonen worden wat verder uit elkaar gezet.
Deze vragen een rijafstand van 60 cm., terwijl ze op de rij
15 a 20 cm. van elkaar komen te staan. Noordster en de
Breede Stamsnijboon zijn de soorten, die hiervoor het meest
in aanmerking komen.
Voor 10 m 2
stambonen heeft men ± % ons zaad nodig.
Stokbonen.
Als steun voor deze bonen wordt gebruik gemaakt van essenstokken,
wilgenstokken of tonkinstokken. Verder gebruikt
men lang rijshout en latten, welke hiervoor zeer geschikt zijn.
Worden stokken gebruikt, dan moet de lengte der stokken
ongeveer 2.40 meter zijn. Een klein gedeelte wordt in de
16

grond gestoken, zodat er ruim 2 meter overblijft voor de
boon om er tegenop te groeien.
De stokken kunnen zelfstandig geplaatst worden. De rijafstand
is dan 1 meter, terwijl de stokken op de rij 40 a 50 cm.
van elkaar komen. Ook de teelt op hokken komt zeer veel
voor. De stokken worden dan zoo geplaatst, dat een hok van
75 cm. in het vierkant gevormd wordt, terwijl de paden tussen
de stokken 60 cm. breed zijn. Vier stokken worden dan
boven met elkaar verbonden. Vooral op onbeschutte plaatsen
is deze manier gewenst, daar de stokken dan veel steviger
staan. Verder kan men de stokken boven 2 bij 2 verbinden
met een dwarsstok. De afstand der stokken op de rij kan
50 cm. zijn, terwijl de paden 60 cm. breed zijn. Bij elke
stok worden 3a 4 princessebonen of 2 a 3 snijbonen gelegd.
Voor 10 m 2
grond heeft men een ons zaad nodig.
Als stokprincessebonen komen in aanmerking de fijne
trosprinces, de rentegever en de perfect.
Voor de snijbonen kennen we de soorten Vroege Veense,
Ras Verschoor, en de Brede Slagzwaard.
Verder kennen we ook nog als stokboon de Rijnse spekboon.
Deze komt veel met de snijboon overeen, doch is niet
plat, maar rond van vorm en vlezig. Het is een zeer goede
boon om in te maken, evenals de snijboon.
Ook de pronkbonen met hun opvallende rode en witte
bloemen zijn welbekend. De witbloeiende is ook zeer geschikt
om als snijboon te eten. De stokkievitsboon is een
boon, die voor de droge boon gekweekt wordt, heel lekker
is en een hoge opbrengst kan geven.
Spekbonen, pronkbonen en kievitsbonen zijn goed bestand
tegen ruw weer. De werkzaamheden bij de stokbonen bestaan
vooral in het aanbinden van de ranken. Deze moeten
steeds rechts om geleid worden.
Bonen vragen een goede grond. De bemesting met stikstof
moet gering zijn. Kali kunnen zij heel wat verdragen.
Tuinbonen.
In tegenstelling met de andere bonensoorten, kan dit
soort bonen vroeg in het voorjaar worden uitgeplant. Wanneer
het weer het toelaat en de grondbewerking is uitgevoerd,
kan reeds in het laatst van Februari tot het planten worden
17

overgegaan. Vooraf zijn voor deze vroege planting de bonen
onder glas getrokken, zodat hier de plantjes buiten worden
gezet In het laatst van Maart kan men de bonen direct op
de plaats van bestemming leggen.
Zeer goed lenen deze bonen zich als afscheiding langs de
paden en langs de diverse akkertjes. Ook voor de windkering
van vroeg gezaaide groente kan deze teelt goede diensten
bewijzen. Hiervoor worden dan twee regels vlak langs elkaar
geplant, met een afstand op de rij van 10 a 12 cm. Volveld is
de regelafstand 50 a 60 cm.
Zodra de bonen uitgebloeid zijn worden ze getopt om een
gelijkmatige groei der bonen te bevorderen en om aantasting
door luizen tegen te gaan. Per 10 m 2
grond hebben we
gemiddeld een pond tuinbonenzaad nodig.
Vroege soorten zijn Driemaal wit, Witkiem en Mazagan
De laatste is een kleine boon, die speciaal bestemd is om
m te maken. Een laat soort is de Leidse hanger.
Bloemkool.
De tijd voor het planten van vroege bloemkool in de volle
grond is begin Maart tot half April. Hiervoor worden de
planten vooraf opgekweekt.
In het laatst van September, van het jaar er voor, wordt
daartoe het zaad uitgezaaid onder platglas en wel 10 gram
per 3 m 2
glas. Hiervan kunnen dan circa 700 a 800 pootbare
planten verwacht worden. De plantjes moeten onder platglas
of in een kasje worden verspeend, zodra het harteblaadje
goed zichtbaar is. Per m 2
komen dan 100 plantjes te staan.
In Maart worden de planten uitgepoot. De rijen voor vroege
kool komen 70 cm. van elkaar, op de rij komen de planten 60 cm
van elkaar te staan. Per 10 m 2
komen ongeveer 25 planten.
De tweede zaaiing heeft ook onder elas plaats en wel in
het aatst van Januari. Deze planten worden niet verspeend
en blijven dus op de zaaiplaats staan, totdat ze gepoot worden.
Hiervoor wordt ruimer gezaaid en wel 10 gram onder 5 m 2
glas. De planttijd voor deze planten is omstreeks April.
Daarna heeft nog een derde zaaiing plaats en wel op de
volle grond in het laatst van April, begin Mei. Benodigd is
10 gram zaad per 3 m 2
. Deze laatste planten zijn voor late
bloemkool, die ongeveer half October geoogst kan worden.
18

Deze worden in begin Juli geplant. De afstand van deze
kool is ruimer, n.1. 75 cm. de rijen van elkaar en 75 cm. op de
rij. Hiervan komen dus ongeveer 18 planten per 10 nv te staan.
Voor vroege bloemkool kan gebruikt worden Vroege Veentjes,
Alpha, Record, Remme, Gloria en Mechelse.
Voor late kool wordt Lecerf kool en Late reuzen gebruikt.
Bloemkool stelt hoge eisen aan de grond, wat de voeding
en het vocht aangaat. Dikwijls bijmesten met vlug opneembare
stoffen is gewenst, om goede kool te verkrijgen.
Rode Kool.
Om vroeg te planten wordt, evenals bij de bloemkool, in
September van het voorgaande jaar gezaaid. Ook het opkweken
van de planten is gelijk aan dat van bloemkool. In
het laatst van Maart worden deze planten uitgezet. De rijen
komen 60 cm. van elkaar en op de rij is de plantafstand 40 cm.
Gewoonlijk wordt niet zo vroeg begonnen en wordt pas in
het laatst van April gepoot. Dit zijn dan de planten, die in
Januari gezaaid zijn. De late kool wordt ook in April gezaaid,
maar deze worden vóór de langste dag, dus vóór 21 Juni
uitgeplant. De plantafstand voor late kool is 75 X 60 cm.
Vroege soorten rode kool zijn Vroege Utrechtse, en de
Zenith. Een laat soort is de Langendijker.
Witte Kool.
Deze koolsoort wordt in de regel als een late kool beschouwd.
Er zijn echter ook vroege soorten, o.a. de Vroege
Langendijker. Het zaaien van de late soorten, zoals de Deense
witte en de Brunswijker platte, heeft ongeveer half April
plaats. De planten worden niet verspeend. Op 3 vierkante
meter grond wordt ongeveer 10 gram zaad gezaaid om er
circa 700 planten van te hebben. Deze moeten voor de langste
dag zijn gepoot. De plantafstand is ruim 80 X 70 cm. Deze
kool leent zich zeer goed om te bewaren.
Savoije Kool.
Hiervan zijn twee vroege soorten bekend, n.1. de groene
Savoije en de gele Savoije kool. De zaaitijd is gelijk aan die
van de voorgaande vroege koolsoorten. De planttijd voor
deze soorten is ongeveer half Maart. De late soorten zijn de
Bredase putjeskool en de Bloemendaalse gele.
19

De pootafstand is nauwer dan bij de andere koolsoorten
Een afstand van 60 X 50 cm. is voldoende voor de groene
Savoije. De gele Savoije kool wordt bij een afstand van
60 X 60 cm. geplant. Er komen dus 25 a 28 planten per 10 m 2
.
Spruitkool.
Hiervan is de zaaitijd half April in de volle grond. De
planten worden meestal geplant op land, waar vooraf reeds
een vroeg groentegewas heeft gestaan. Gezaaid wordt 10 gram
zaad op 2% m 2
. De planten worden doorgeplukt, d.w.z. de
grote worden eerst geplant en later plant" men de kleinere,
die men heeft laten staan. Zonder tussenteelt is de plantafstand
60 X 60 cm. Heeft er een tussenteelt plaats, dan is
de regelafstand 75x80 cm., de afstand op de rij blijft gelijk.
Als soort wordt gebruikt de Lierse, ook wel de Westlandse
hoge genoemd, de Bredase Echte en de Spiraal.
Boerenkool.
In het laatst van April of begin Mei wordt de boerenkool
gezaaid. Per 2 vierkante meter wordt tien gram zaad gebruikt,
waaruit circa 900 planten komen. Ook deze planten
worden enkele malen doorgeplukt.
Boerenkool is een koolsoort, die winterhard is. Zij wordt
meestal daar gepoot, waar reeds een teelt heeft gestaan of
nog staat. Wel is het gewenst, om een goede struik kool te
oogsten, dat de planten half Augustus op de plaats van bestemming
staan. Als soort wordt gebruikt de halfhoge fijne
krul. De plantafstand is 60 x 60 cm.
Men moet er rekening mede houden, dat koolsoorten
een goede grond eisen en dat het telen van kool op lichte
grond en op uitgesproken veengrond in de regel niet meevalt.
Vele combinaties zijn met de koolsoorten te maken. Zie
hiervoor het hoofdstuk combinatieteelten.
Andijvie.
Het planten van deze groente in de volle grond kan niet
voor Apnl-Mei plaats vinden. Een lage temperatuur kunnen
deze planten niet verdragen, omdat anders de bloemstengel
gevormd wordt, voordat de struik zich heeft ontwikkeld.
Om vroeg te kunnen planten is het nodig, dat de planten
vooraf onder glas worden opgekweekt.
Per 9 m 2
glas heeft men in het begin van April 10 gram
20

zaad nodig. Van deze hoeveelheid zaad kan men circa 1500
planten verwachten. De soorten, die het best gebruikt kunnen
worden, zijn Haarlems Volhart en No. 5.
Het is wenselijk, dat de planten niet ouder dan 4 a 5 weken
zijn, voordat men gaat poten. De rijen van de andijvie komen
30 cm. van elkaar te staan. De plantafstand op de rij is 25
a 28 cm. Per 10 m 2
kan men dus ± 130 planten plaatsen.
Eerst in Juni is het mogelijk, andijvie in de volle grond te
zaaien, wil men de minste kans hebben, dat de planten
gaan schieten. Vóór Juni moet dus onder glas worden gezaaid.
Wel wordt wat later in het voorjaar het glas eraf
gehaald, zodra de plantjes er goed uitstaan.
Het planten van andijvie in de volle grond kan met succes
plaats hebben tot ongeveer half Augustus. Tot die tijd kan
men nog op een goede struikvorming rekenen. De afstand voor
de late andijvie is dichter dan voor de vroege. De rijen komen
25 cm. van elkaar en op de rij is die afstand ook voldoende.
Wil men er zeker van zijn, dat de andijvie goed geel wordt
in het hart, dan kan men deze met behulp van raffia of een
touwtje enkele weken van te voren dichtbinden. Dit moet
met droog weer geschieden, omdat anders het hart gaat
rotten. Ook kan men de andijvie op het land met een rietmat
of iets anders afdekken, zodat er geen licht meer bij de
planten komen kan. Dit geeft eveneens gele andijvie.
Evenals sla, vraagt andijvie een goede, vochthoudende en
vruchtbare grond. Te veel mest ineens veroorzaakt echter
het zwart worden of randen. Groeistoornissen, b.v. als
gevolg van droogte, hebben in het algemeen tot gevolg dat
zich spoedig een bloemstengel ontwikkelt.
Voor late andijvie kan men ook een soort fijne krul nemen,
die dan evenals sla rauw en in gekookte toestand geconsumeerd
kan worden. Dit soort is voor late teelt aan te bevelen, daar
de bladen zachter zijn, dan van de gewone andijvie.
Kropsla.
Kropsla wordt gewoonlijk sla, zonder verdere aanduiding
genoemd. Om deze zo vroeg mogelijk in de volle grond te
kunnen planten, moet reeds het voorgaande jaar onder glas
gezaaid worden en wel in de maand October.
Per 10 m 2
glas wordt 10 gram zaad gebruikt. Hiervan kan
21

men ongeveer 2000 pootbare plantjes verwachten. Deze
plantjes worden dan het volgend jaar, omstreeks het laatst
van Februari, op een beschutte plaats op rijen uitgeplant.
De afstand der rijtjes is 25 a 30 cm. en op de rij komen de
plantjes 25 cm. van elkaar te staan. Later in de tijd, b.v. in
het laatst van April kan ook volveld breedwerpig gezaaid
worden. Hiervoor is nodig 1% gram zaad per 10 m*.
Voor het voorjaar wordt de soort Meikoningin en voor
de zomerzaaiing wordt Zwart Duits of Attractie gebruikt.
Tot ongeveer de laatste week van Augustus wordt buiten
gezaaid. Hiervoor gebruikt men ook weer de soort Meikoningin.
Deze kan dan begin October nog geoogst worden.
Sla vraagt vooral een grond, die goed vochthoudend is en
waarin voldoende direct opneembare voedingsstoffen aanwezig
zijn. Te veel mest ineens heeft het randen of het z.g.
zwart worden tot gevolg.
Snijsla of dunsel.
Dit is een slasoort, die als spinazie in gekookten toestand
gegeten wordt. Dit zijn verschillende jonge slaplantjes, die
dicht op elkaar gezaaid worden. Voor 10 vierkante meter is
ongeveer 50 gram zaad nodig. De zaaitijd is begin Maart.
Veldsla.
Deze wordt hoofdzakelijk laat in het najaar geteeld om de
sla te vervangen. Gezaaid kan worden in September. Per
10 m 2
is 30 gram zaad nodig.
Spinazie.
Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen zomerspinazie
en winterspinazie.
Zomerspinazie.
Omdat deze groente ook tamelijk goed tegen vorst en
koud weer'bestand is, kan reeds zeer vroeg in het voorjaar
met zaaien begonnen worden. Op goed beschutte plaatsen,
b.v. achter heiningen of andere beschuttingen wordt in
Januari gezaaid. Per 10 m 2
grond is 7% ons spinaziezaad,
soort Breedblad Scherpzaad-zomer, nodig.
Verder in het voorjaar kan het zaaien worden herhaald
tot ongeveer het laatst van April. De hoeveelheid zaad kan
in dit geval teruggebracht worden op 7 ons en nog minder.
Als het de bedoeling is, flinke grove bladen te oogsten, kan
22

met 4 a 4% ons zaad per 10 m 2
worden volstaan. De soort,
in dit geval gebruikt, is Amsterdams Reuzenblad Scherpzaad.
In de zomermaanden wordt ook spinazie gezaaid. Hiervoor
echter wordt gebruik gemaakt van rondzaad, dat minder
last heeft van schieten en beter bestand is tegen het warme
wisselvallige weer. Hiervan wordt per 10 m 2
3 ons zaad
reuzenblad laatdoorschietend rondzaad gebruikt.
Winterspinazie.
De zaaitijd is ongeveer half Augustus tot begin September.
Dan wordt omstreeks half October, begin November, bij
gunstig weer geoogst. Hiervoor gebruikt men Breedblad rondzaad
winter. De zaaihoeveelheid per 10 m 2
is 4 a 5 ons.
Spinazie is ook een van de groenten, die met andere gewassen
als tussenteelt zeer goed gecombineerd kunnen worden.
Om een goede ontwikkeling van spinazie te verkrijgen is
het een eis, dat in de grond een grote hoeveelheid opneembare
voedingsstoffen aanwezig is. Het kan zelfs ook nodig zijn
dat ze moet worden geholpen met wat kunstmest in de
vorm van Chilisalpeter of kalksalpeter, zodra de plant tegen
het vormen van het harteblaadje staat. Dit dient om de
groei wat door te laten zetten, daar stilstand in de groei tot
gevolg heeft, dat de spinazie een bloemstengel vormt, dus
gaat schieten. De kwaliteit van de groente gaat hierdoor
sterk achteruit en ze wordt ook minder smakelijk.
Raapstelen.
• Evenals de spinazie is dit een gewas, dat reeds vroeg in
het voorjaar op beschutte plaatsen uitgezaaid kan worden.
Begin Februari kan met zaaien worden begonnen. Het zaad,
dat gebruikt wordt, is hetzelfde als van de Meirapen, alleen
door de dichte stand kan het knolletje zich niet ontwikkelen.
Uitsluitend de blaadjes worden voor consumptie gebruikt.
De hoeveelheid zaad, nodig voor 10 m 2
is 150 gram. Ruimer
zaaien heeft tot gevolg, dat het lof zich grof ontwikkelt,
waardoor het niet zo mals meer is en de smaak achteruitgaat.
Als soort wordt gewoonlijk de gewone groene gebruikt.
BEWARING VAN ENKELE WINTERGEWASSEN.
Rode biet.
Deze kunnen we het beste bewaren in een vorstvrije kelder
23

of schuur. Het opstapelen is nog de beste methode. Om het
slap worden en uitdrogen tegen te gaan is het goed, laagsgewijze
wat droog zand tussen de bieten uit te strooien.
Voordat ze van het blad worden ontdaan en binnengebracht
worden, is het goed ze even op het land te laten liggen,
zodat ze goed winddroog zijn. Alleen volwassen uitgegroeide
bieten komen voor bewaring in aanmerking.
Peen.
Op dezelfde wijze als de rode bieten kan met succes
winterpeen, die in October geoogst is, bewaard worden.
Ook op het land zelf is het mogelijk peen te bewaren. Hiervoor
rooit men de peentjes en gooit ze met grond en al in
een vooraf gereedgemaakt ondiep kuiltje, dat met grond
wordt afgedekt, waarover dan stro of riet, dat weer met
grond afgedekt wordt. Bij zeer strenge vorst is het echter
raadzaam, alles binnen te halen.
Rode, witte en gele savoije kool.
Deze kan men goed houden op een vorstvrije plaats. Vooraf
moeten de kolen ontdaan zijn van de stronken en al het
overtollige blad. Hierna worden ze opgestapeld en wel zo,
dat de afgesneden stronk naar beneden zit en toch de kool
er onder niet raakt, men moet dus in het verband stapelen.
Naar gelang het weer is het nodig, dat de kool nagezien en
verlegd wordt. Dit heeft meestal om de 3 weken plaats. Bij
helder vorstweer kan het nazien wat langer worden uitgesteld.
Droge bonen.
Droge bonen moeten voordat ze binnen worden gehaald,
goed uitgegroeid zijn. Het gewas moet bovendien goed droog
zijn. Dit kan men bevorderen, door ze op te trekken en op
een winderige plaats los van den grond of op een helling dun
uit te leggen of ze aan bosjes te binden en in de wind te
laten drogen. Indien de bonen op deze manier goed gedroogd
zijn, kunnen ze in de loop van de winter gedorst worden.
De bonen voor zaad moeten in de schede bewaard worden.
Andijvie.
Als er nog andijvie op het land staat, bij het intreden van
vorst, kunnen de struiken afgesneden en met de harten
tegen elkaar op een hoop gezet worden. Deze hoop moet dan
met grond, matten 'of ander materiaal afgedekt worden. Op
deze manier bewaard, blijft de andijvie nog 1 a 2 weken goed.
24

N.V. Uitg.-Mij. „KOSMOS"-A'dam
tot ^j4d
Handleiding voor kleinen
tuinbezitter en huisvrouw
voor hetzelf-kweeken, het
bewaren en het bereiden
van groenten, enz. in het
bijzonder in dezen tijd
door Mevr. C. J. OOMS-VINCKERS
met medewerking van C. L. W. Rakhorst-Schokkenkamp
en J. K. Slager
Ingenaaid f 1.—
Verkrijgbaar in elke boekhandel
Koninklijke Boomkweekerijen
„DE PIJNBOOM"
Wed. de Bie-van Aalst & Zonen
Zundert
Telefoon K 1696 Nr. 313
Permanente Tentoonstelling
van 20 H.A.
Prima plantmateriaal voor den aan­
leg en onderhoud van Bosschen,
Parken, Lanen, Tuinen en Wegen,
in groot sortiment
Bij N.V. Uitgevers-Mij „KOSMOS" te Amsterdam zijn mede verschenen:
HET KWEEKEN VAN GROENTEN IN EIGEN TUIN. Door J. K. SLAGER,
leeraar aan de Tuinbouwschool voor meisjes ,,Huis te Lande". Rijswijk (Z.H.).
2e herz. en verbeterde druk met 60 foto's en teekeningen GEB. f IBS
HET KWEKEN VAN FRUIT IN EIGEN TUIN. Door W. J. RADSTAKE, chefbloemist
Het Loo. Met 75 foto's en tekeningen GEB. f 1.8S
GROENTETEELT VOOR KLEINE TUINEN. Door H. STIENSTRA, oud-leeraar
aan de Gerard Adr. van Swieten Tuinbouwschool te Frederiksoord. Zesde druk met
23 afbeeldingen, herzien door G. D. DUURSMA ING. f 0.80
FRUITTEELT VOOR DEN AMATEUR. Door H. STIENSTRA. Tweede, herziene
en vermeerderde druk met iO afbeeldingen ING. f 0.80
HET KWEEKEN ONDER GLAS EN HET BLEEKEN VAN GROENTEN DOOR
AMATEUR-KWEEKERS. Door G. NOORDANUS, tuinbaas en leeraar aan tuinbouwcursusscn.
Met 1< afbeeldingen ING. f 0.80
HET KWEEKEN VAN TOMATEN IN KASSEN EN OP VOLLEN GROND,
benevens recepten ter bereiding dezer vruchten. Handleiding voor vakman en amateur.
Door L. J. DE HOOG, cultuurchef kweekcrij „Nieuw Honsel" te Honselersdijk.
Met 22 afbeeldingen ING. f 0.80
ZELF INMAKEN. Handleiding voor het conserveren van levensmiddelen. Door
S. W. HAVERKORN, Lerares aan de Amsterdamse Huishoudschool. Derde druk
met 4 afbeeldingen ING. f 0 80
VERKRIJGBAAR IN ELKE B O E K H A N D E L

BUISMAN
Rozen
Vaste planten
H E E R DE
(Veluwe)
Plant in Uw tuin de Struikroos
„Nederland" Per stuk 40 cent ;
K3»7