Inventaris - Nederlands Architectuurinstituut

Inleiding
loco en vervaardigde met verbluffend gemak schetsjes of, indien daar behoefte aan
was, uitgewerkte tekeningen.
In 1879 werd het college van rijksadviseurs, verdeeld door interne geschillen, door de
minister ontbonden. Omdat van ministeriële zijde toch behoefte bleef aan toezicht op
door het rijk gesubsidieerde restauraties, werd in 1879 een aantal architecten
verzocht als rijksadviseur de minister in de toekomst van dienst te willen zijn. Per
geval werden steeds twee of meer adviseurs door de minister met het onderzoek
belast. Na inspectie werd een rapport uitgebracht op basis waarvan de subsidie kon
worden uitgekeerd of ingehouden. Dit nieuwe adviseurschap was in veel opzichten
een weinig aantrekkelijke functie: het reizen en rapporteren was een tijdrovende
aangelegenheid en van regeringswege werd hier slechts een bescheiden
onkostenvergoeding tegenover gesteld. Cuypers vervulde echter zijn adviseurstaak
met verve. Tot zijn dood in 1921 bleef hij als supervisor namens de minister bij tal van
restauraties betrokken. De functie van Cuypers werd na zijn dood door zijn zoon
J.Th.J. Cuypers overgenomen. 6
Cuypers, die beschikte over een haast onuitputtelijke werkkracht, trad gedurende een
groot deel van zijn loopbaan op als rijksadviseur, particulier architect en
rijksbouwkundige. Hierdoor deed zich soms een gecompliceerde verstrengeling van
functies en belangen voor.
In principe kon Cuypers als rijksbouwkundige met allerhande opdrachten worden
belast. De afdeling Kunsten en Wetenschappen beheerde sinds 1875 alle gebouwen
die ressorteerden onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Dit waren onder
meer archiefgebouwen, rijksmusea en gebouwen voor hoger onderwijs. Zo verrees in
1877 in Leiden naar ontwerp van Cuypers een heliometergebouw voor de
Sterrenwacht van de Rijksuniversiteit en in 1879 in Utrecht een rijks- en
gemeentearchief (gebouwd samen met Van Lokhorst). Tot de vorming van een
departementaal bouwbureau met eigen tekenaars en opzichters in den lande kwam
het pas in 1878, bij de benoeming van de jonge architect Jacobus van Lokhorst
6 Uit: Tillema, Monumentenzorg, p. 309. Cuypers vermeldde in een brief aan minister
Cort van der Linden in 1917, waarin hij zich beroemde op de 723 adviezen die hij
gedurende 40 jaar aan de regering heeft gegeven: ‘Sedert 1877 hebben de opvolgende
minsiters van B.Z., bij elke aanvraag om subsidie voor de herstelling van een
monument, zich gewend tot den architect der Rijksmuseumgebouwen, om bericht en
raad omtrent kunstwaarde, geschiedenis en belangrijkrijkheid der questieuse
gebouwen. Was het advies gunstig, dan werd het gebouw op de lijst gebracht der
monumenten, door den minister voor subsidie voor de IIe Kamer der S.G. aanbevolen.
Plannen en tekeningen moesten bij de Regering worden ingeleverd; deze zond ze tot
onderzoek aan genoemde architect. Werden de plannnen goedgekeurd en was het
subsidie verleend, dan kreeg voornoemde architect opdracht, om over de behoorlijke
uitvoering te waken. Alvorens elk gedeelte subsidie werd uitbetaald, had hij te
onderzoeken of de werken genoegzaam en behoorlijk uitgevoerd waren om dit
voorschot te rechtvaardigen. Op ’t einde van het dienstjaar werd hem nogmaals
opgedragen de werken te inspecteren en verslag uit te brenegn, of en hoeverre de
subsidies konden worden uitbetaald.’
7