Inventaris - Nederlands Architectuurinstituut

Inleiding
gebouwen 5 . Hij werd op 12 juli 1876 bij Koninklijk Besluit niet alleen benoemd tot
architect van het Rijksmuseum te Amsterdam maar tot (ambtelijk) architect der
Rijksmuseumgebouwen. Dit hield in dat Cuypers voortaan verantwoordelijk was voor
de bouwkundige staat van alle musea in Nederland. Als bouwkundige was hij vanaf
dat moment officieel verbonden aan de afdeling
Kunsten en Wetenschappen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, die geleid
werd door zijn vriend Victor de Stuers.
De positie van Cuypers als rijksarchitect is zeer moeilijk te definiëren. Beoordeeld
naar het aantal nieuwbouwprojecten van zijn hand was zijn werkzaamheid als
rijksbouwkundige gering: hij realiseerde in een ambtelijke loopbaan van 45 jaar niet
meer dan drie complete gebouwen, waarvan er slechts één een rijksmuseumgebouw
was. Daar staat tegenover dat Cuypers voor de afdeling Kunsten en Wetenschappen
een groot aantal restauraties verrichtte en met zijn ontwerp van het Rijksmuseum een
bouwstijl introduceerde die allesbepalend zou zijn voor een groot segment van de
Rijksgebouwen daarna. Voorts moet zijn positie als adviseur van De Stuers en de
minister van Binnenlandse Zaken zeer belangrijk worden geacht. De Stuers zei in dit
verband in 1897 over Cuypers: ‘Ik heb den gedienstigen man jarenlang officieel en
officieus duchtig geëxploiteerd; zoo werd er vanwege het departement van
Binnenlandse Zaken niets meer gebouwd noch gerestaureerd, zonder dat Cuypers
deswege gehoord en geraadpleegd was.’
Dus Cuypers raakte spoedig betrokken bij diverse verbouwingen en
nieuwbouwprojecten van rijkswege evenals bij rijksgesubsidieerde restauraties door
derden. Er is wel beweerd dat De Stuers, die aanvankelijk als secretaris van het
college optrad, bewust trachtte Cuypers zoveel mogelijk opdrachten toe te spelen. Dit
wordt echter door de feiten weersproken. Van opdrachtversterking was in de eerste
plaats al geen sprake: aan het college werd via de minister van Binnenlandse Zaken
om advies gevraagd. Waar het zaken van zuiver bouwkundige aard betrof, was
Cuypers vervolgens een van de meest aangewezen personen binnen het college om
een rapport op te stellen. Hij zag niet op tegen lange treinreizen voor inspecties in
doen,....’ Tenslotte, ‘aan haar advies uit te brengen over de plannen en hunne
uitvoering betreffende oprigting of herstelling van gebouwen, geheel of gedeeltelijk
ten koste van het Rijk ondernomen’. Een trits van drie zeer uiteen lopende taken:
monumentenzorg, museumwezen, rijksgebouwen.
Tot adviseurs werden benoemd mr. C. Fock (voorzitter), dr. C. Leemans
(ondervoorzitter), jhr. mr. Victor de Stuers (secretaris), de architecten P.J.H. Cuypers
en prof. E. Gugel, de Haarlemse gemeentearchivaris mr. A.J. Enschedé, de auteur
mr. Carel Vosmaer, de schilder J. Weissenbruch en jhr. Ortt.
De monumentenzorg betrof vier categorieën: rijksgebouwen, gemeentelijke
gebouwen, gebouwen van kerkelijke gemeenten en gebouwen toebehorende aan
corporatiën of particulieren.
5
De dienst Rijksmuseumgebouwen ressorteerden van 1876-1918 onder het
departement van Binnenlandse Zaken en van 1918 tot 1924 onder het departement
van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. P.J.H. Cuypers was van 1876 –1921
architect der Rijkmuseumgebouwen en J.Th.J. Cuypers was van circa 1885 –1924
waarnemend architect der Rijksmuseumgebouwen. In 1924 zijn de taken overgegaan
naar de dienst Rijksgebouwen.
6