Sergej O. Prokofieff De kringloop van het jaar als weg tot de ...

Sergej O. Prokofieff
De kringloop van het jaar als weg tot de etherische Christus
Een esoterische beschouwing van de jaarfeesten

Het concilie van de heilige aartsengel Michaël
(russische ikoon uit de 18 de eeuw)
© Buch-Kunstverlag Ettal

Sergej O. Prokofieff
De kringloop van het jaar als weg
tot de etherische Christus
Een esoterische beschouwing van de jaarfeesten
Perun Boeken

Vertaling: Jelle van der Schuit en Ton Jansen
Oorspronkelijke titel:
Kroego-oborot goda kak poet posvjasjtsjenia. Esoteritsjeskoe rassmotrenie
christianskich prazdnikov (Noj, Jerevan 1995)
Der Jahreskreislauf als Einweihungsweg zum Erleben der Christus-Wesenheit.
Eine esoterische Betrachtung der Jahresfeste
(Verlag Freies Geistesleben, Stuttgart 1996 3 )
ISBN 978-90-76921-00-6
NUR 743
Typografie: Herman Boswijk
Druk: HooibergHaasbeek, Meppel
Dit boek is gedrukt op milieuvriendelijk papier (geheel chloorvrij en zonder
optische witmakers).
Deze uitgave is mede tot stand gekomen dankzij financiële hulp van de
jaarfeestengroep ‘het Zonnejaar’ te Zeist.
© 2013 Perun Boeken, Bergen op Zoom.
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book
may be reproduced, in any form, without written permission from the publisher.

‘Antroposofie is tot in alle details een streven
om de wereld met Christus te doordringen.’
Rudolf Steiner, 11 juni 1922 (Ga 211)

Inhoudsopgave
Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Inleiding Het levende wezen van het jaar en de jaarfeesten . . . . . . 15
I. Het Michaëlfeest als poort tot
de moderne inwijdingsweg . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1. Voorbereidingstijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2. Het Michaëlfeest – het feest van de verlichting . . . . . . . . . . 30
3. Van het Michaëlfeest tot Kerstmis (Michaël en de
nathanische ziel) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
II. Het adventsmysterie als mysterie
van de nathanische ziel . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
1. De drie hemelse daden van de nathanische ziel . . . . . . . . . . 55
2. Michaëls betrokkenheid bij de hemelse daden van de
nathanische ziel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3. De vierde daad van de nathanische ziel. De verandering van
Michaëls missie ten tijde van het Mysterie van Golgotha . . . . 66
4. De vierde daad van de nathanische ziel en het
herinneringsvermogen van de mens . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
5. De adventstijd en de vier mysteriedeugden uit de oudheid . . . 79
6. De beproeving door eenzaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
7. De drie eerste adventsweken en de drie occulte proeven . . . . 96
8. De drie occulte proeven en de drievoudige verzoeking van
Christus in de woestijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100
9. De laatste adventsweek. De tempel van de hogere kennis . . . .108
III. Het mysterie van Kerstmis . . . . . . . . . . . . . . . . 111
1. De kerstimaginatie van Antropos-Sofia . . . . . . . . . . . . . . .113
2. Van Kerstmis tot Epifanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116
7

3. De dertien heilige nachten als onthulling van het
mysterie van de herinnering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122
4. De vereniging van de wereldimpulsen van de wijsheid
en de liefde in de ontmoeting met Christus . . . . . . . . . . . .130
5. De dertien heilige nachten en hun samenhang met de
makrokosmos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134
IV. Van Epifanie tot Pasen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
1. De weg van de Christus-impuls door de omhulsels
van de mens in het licht van de evangeliën . . . . . . . . . . . . .143
2. De drievoudige openbaring van Christus en de drie nieuwe
mysteriedeugden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
3. De deugd van het geloof en het vijfde na-atlantische
cultuurtijdperk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153
4. De deugd van de liefde en het zesde na-atlantische
cultuurtijdperk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173
5. De deugd van de hoop en het zevende na-atlantische
cultuurtijdperk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178
6. De idee van de Godmensheid in de geesteswetenschap,
de Openbaring en het Johannesevangelie. . . . . . . . . . . . . .186
7. Van Epifanie tot Pasen. De beleving van de Triniteit . . . . . . .200
V. De weg van Advent naar Pasen via de zeven
mysteriedeugden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
1. De oude en de nieuwe mysteriën . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209
2. De werking van de nathanische ziel in de oude en de nieuwe
mysteriën. Christus-dragers en Christus-ontvangers . . . . . . .215
VI. Het mysterie van Pasen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
1. De gesprekken van de opgestane Christus tijdens de
veertig dagen en de wedergeboorte daarvan in de moderne
geesteswetenschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225
2. De missie van Meester Jezus in de kringloop van het jaar . . . .234
3. De betekenis van het Mysterie van Golgotha
voor de wereld van de goden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .243
4. De betekenis van het Mysterie van Golgotha
voor de wereld van de mensen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .251
8

VII. Het mysterie van Hemelvaart. . . . . . . . . . . . . . 255
1. Hemelvaart als verwijzing naar de werking van Christus
in het bestaan van de menselijke ziel na de dood . . . . . . . . .257
VIII. Het mysterie van Pinksteren . . . . . . . . . . . . . . 269
1. De overgang van de oude naar de nieuwe inwijding . . . . . . .271
2. De beleving van de Heilige Geest in de huidige tijd. . . . . . . .281
IX. Pasen - Hemelvaart - Pinksteren . . . . . . . . . . . . 285
1. Pasen, Hemelvaart en Pinksteren als drie stadia van Christus’
vereniging met de aardesfeer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .287
2. De exoterische en esoterische werking van de etherlichamen
van de grote ingewijden in de twintigste eeuw . . . . . . . . . . .294
3. Pasen, Hemelvaart, Pinksteren en het wezen van
de Grondsteen van de Kerstconferentie van 1923/24 . . . . . . .299
X. Het Sint-Jansfeest. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
1. Sint-Jan – het feest van de toekomst . . . . . . . . . . . . . . . . .311
2. De zeven grote christelijke feesten als zeven stadia
van de moderne inwijdingsweg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .314
XI. De weg van Christus en de weg van Michaël
in de kringloop van het jaar . . . . . . . . . . . . . . 327
1. De nieuwe weg van de herders en de nieuwe weg
van de koningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .329
2. De werking van Lucifer en Ahriman in de kringloop
van het jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .334
3. Het zoeken naar Isis-Sofia en het zoeken naar Christus . . . . .337
4. De kringloop van het jaar als weg tot de nieuwe beleving
van het Christuswezen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .341
5. De kringloop van het jaar als mensenverbindende sociale
realiteit. De sociale werking van het Christuswezen . . . . . . .351
XII. De mysteriën van de etherische Christus
in de huidige tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
1. Het mysterie van Widar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .359
2. De nieuwe verschijning van Christus in het etherische . . . . .387
3. De imaginatie van de etherische Christus. . . . . . . . . . . . . .422
9

Slotbeschouwing De geestelijke beleving van de kringloop
van het jaar als grondslag van een voor de moderne mens
geëigende kosmische cultus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .431
Bijlagen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
I. Kerstmis en Epifanie – een bijkomend aspect . . . . . . . . . . .439
II. De mysterietempel van het jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .444
III. Een beeltenis van Widar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .447
IV. De viering van de jaarfeesten op het zuidelijke halfrond . . . . .455
V. De ikoon «Het concilie van de heilige aartsengel Michaël» . .463
VI. De grondsteenmeditatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .466
Verantwoording . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
Noten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
Overzicht van de geraadpleegde werken
van Rudolf Steiner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560
10

Voorwoord
In vroeger tijden bezaten alle mensen van nature kennis van de geestelijke
oergrond van de wereld, die uit het innerlijke meeleven met de
kringloop van het jaar voortvloeide. Later moest deze kennis omwille
van de individuele vrijheid voor de mens verloren gaan. In onze tijd
moet zij echter opnieuw worden verworven, nu niet meer op basis van
een schemerige toestand van de ziel, maar op basis van het heldere, vrije
bewustzijn van de volledig tot ontwikkeling gekomen menselijke persoonlijkheid.
Slechts door deze volledig bewuste vereniging met het geestelijke
wezen van de kringloop van het jaar kunnen we het centrale wezen van
onze kosmos naderen, dat sinds het Mysterie van Golgotha op aarde de
hele volheid van krachten van de geestelijke oergrond van de wereld vertegenwoordigt
en zich in onze tijd vanuit de etherische omgeving van de
aarde openbaart.
In verband hiermee werd eens aan Rudolf Steiner de vraag gesteld:
‘Hoe kan de ziel zich het meest doeltreffend op de beleving van de etherische
Christus voorbereiden?’ . Hij antwoordde: ‘Door meditatief met
de kringloop van het jaar mee te leven, door de ritmen daarvan meditatief
te beleven. Want de mysteriën van de jaargetijden zijn het geschenk
van de natuur voor de mediterende mens, die de Christussfeer zoekt’ . 1
Op deze vereniging met de sfeer van Christus, ofwel van de Zoon, in
het ritme van het jaar wijst Rudolf Steiner tevens met de volgende woorden:
‘ ... zodat de mens in de loop van het jaar werkelijk een ritme doormaakt,
dat een nabootsing is van het jaarritme zelf, een ritme waarin een
vereniging plaatsvindt met de wereld van de Zoon’ (Ga 175, 13.3.1917).
Iets verder in dezelfde voordracht zegt hij: ‘En zo zullen we ontdekken
dat er – innig verbonden met datgene wat in de kringloop van het jaar zo
leeft als de ademhaling in de mens – iets geestelijks leeft, dat bij de menselijke
ziel hoort, dat de menselijke ziel zelf is; we zullen ontdekken dat
het Christuswezen dat door het Mysterie van Golgotha is heengegaan,
bij de kringloop van het jaar met zijn geheimen hoort’ . 2
Deze woorden maken duidelijk welke fundamentele plaats het thema
van de kringloop van het jaar binnen het geesteswetenschappelijke
onderzoek van Rudolf Steiner inneemt. In de loop van zijn an tro-
11

posofische werkzaamheid kwam Rudolf Steiner meermaals op dit the ma,
en ook op de beschouwing van het innerlijke wezen van de jaarfeesten,
terug. We kunnen ook zeggen dat dit thema het be lang rijkste bestanddeel
van de antroposofische christologie is, dat alle overige antroposofische
onderzoeksgebieden (kosmologie, bouw van wereld en mens,
geesteswetenschappelijke beschouwing van de geschiedenis, moderne
inwijdingsweg) doordringt en tot één geheel samenvoegt.
Binnen de antroposofie vormt het thema van de kringloop van het jaar
echter allerminst een ‘theoretische’ beschrijving van bepaalde geesteswetenschappelijke
feiten, integendeel, het is veeleer een praktische weg
die naar de kern van de geesteswetenschappelijke mededelingen leidt,
naar het ‘verborgen allerheiligste’ van de voor fysieke ogen onzichtbare
tempel van het nieuwe geestelijke leven, waarin voor Rudolf Steiner al
zijn bovenzinnelijke onderzoek een cultische handeling was. Want alles
wat hij als christelijke ingewijde op geesteswetenschappelijk gebied
heeft gezegd, gedaan en onderzocht, heeft hij in het licht en het bewustzijn
van de onafgebroken tegenwoordigheid van het Christuswezen volbracht.
3
In deze zin kan het innerlijke meeleven met de kringloop van het jaar
voor ons een levende sleutel tot de christologie van Rudolf Steiner en tot
de antroposofie als geheel worden, en er tevens toe bijdragen de antroposofie
te maken tot datgene wat zij in haar diepste grond is: een reële
geestelijke daad.
Dit te tonen en tegelijk de eerste stappen te wijzen in de richting van
de bewuste vereniging met het geestelijke wezen van de kringloop van
het jaar als moderne christelijke inwijdingsweg, die tot de ontmoeting
met het Christuswezen leidt, – dat ziet de auteur als voornaamste opgave
en doel van de onderstaande beschouwingen.
Het boek is zo opgebouwd, dat het – naast zijn hoofddoel om een
algemene inleiding in het esoterische wezen van de kringloop van het
jaar te bieden – de lezer tevens als een soort gids door de voornaamste
jaarfeesten kan leiden. In dit geval kan het boek ook in gedeelten worden
gelezen, gelijk met het betreffende jaarfeest, waarbij het als grondslag
kan dienen om dieper in het geestelijk wezen daarvan door te dringen.
In deze compositorische opzet vormt tot op zekere hoogte alleen de
tamelijk omvangrijke paragraaf over Widar een uitzondering (zie hoofdstuk
XII, § 1); deze paragraaf is echter noodzakelijk om de ware aard van
de Wederkomst te begrijpen, – een thema, dat de belangrijkste vrucht
en het eigenlijke doel van het geestelijke meeleven met het jaar is.
12

Hierin ligt ook het antwoord vervat op de voor de hand liggende
vraag naar de samenhang tussen dit boek en de zogeheten ‘zielekalender’
(‘weekspreuken’) van Rudolf Steiner uit 1912 (in Ga 40). * Over deze
samenhang wordt in dit boek nergens rechtstreeks gesproken. De reden
hiervan is dat de kringloop van het jaar in de weekspreuken en in dit
boek vanuit twee verschillende invalshoeken wordt bezien, namelijk
vanuit een geestelijk-zielsmatige en vanuit een zielsmatig-gees te lijke
kant; bij het werkelijke meeleven met de kringloop van het jaar vullen
deze twee invalshoeken elkaar wederzijds aan.
Het boek is niet bedoeld voor de beginnende antroposoof, aangezien
het basiskennis van de meest verschillende gebieden van Rudolf Steiners
geesteswetenschap veronderstelt. Wat zijn innerlijke wezen betreft is
het de voortzetting en tevens de nadere uitwerking van een ander werk
van de auteur, dat in 1982 is verschenen, te weten Rudolf Steiner en de
grondvesting van de nieuwe mysteriën. Daarom kan kennis van voornoemd
werk een wezenlijke hulp zijn voor het juiste begrip van alles wat in dit
boek gezegd wordt, hoewel dit zo geschreven is dat het ook volkomen
zelfstandig kan worden gelezen.
Stuttgart, Michaëlsdag 1985 Sergej O. Prokofieff
* De vertaling van deze weekspreuken is te vinden in wv-p1, pag. 40-55. Ze
zijn ook apart uitgegeven onder de titel Meditaties voor de weken van het
jaar, met afbeeldingen van Eva Mees-Christeller (Zeist 2007 3 ). – Zie ook
de Slotbeschouwing en Bijlage IV. – Voor zover niet anders aangeduid zijn
de voetnoten bij de tekst afkomstig van de vertalers.
13

Inleiding
Het levende wezen van het jaar en de jaarfeesten
Net zoals de levenscyklus van het menselijke organisme met het
inademen begint, waarop het uitademen volgt, zo begint de levenscyklus
van de aarde als een levend wezen met het grote makrokosmische
inademen in de zomer en herfst. Dit duurt de helft van het jaar:
van de zomerzonnewende tot de winterzonnewende. Hierop volgt
een even lan ge uitademing, die de andere helft van het jaar beslaat
(zie Ga 223, 31.3.1923). Deze parallel tussen mikrokosmos en makrokosmos,
tussen mens en aarde, beperkt zich niet alleen maar tot het
uiterlijke levensgebied, maar strekt zich ook uit tot de meer innerlijke
sfeer: de sfeer van het bewustzijn.
Het menselijke bestaan kent twee polen: enerzijds het wakkere
dagbewustzijn, waarbij het Ik en het astrale lichaam zich in het etherische
en fysieke lichaam bevinden, en anderzijds het slaapbewustzijn,
wanneer het Ik en het astrale lichaam van buitenaf, vanuit de
makrokosmos, op het fysieke en etherische lichaam van de mens
inwerken. In het tweede geval blijven het fysieke en etherische lichaam
– als mikrokosmos – op aarde, zodat de mens zich aan de helderziende
blik voordoet als een wezen, dat slechts een plantaardig leven leidt.
Rudolf Steiner merkt in dit verband op dat de slapende mens voor
de helderziende te vergelijken is met een bloeiend weiland in de
zomer.
Iets vergelijkbaars treffen wij ook in de makrokosmos aan. Ook
het bewustzijn van de aarde maakt gedurende de kringloop van het
jaar de twee bovengenoemde toestanden door. Zo hebben wij gedurende
de winter de tijd van de grootste wakkerheid, waarin de aarde
het sterkst ontwaakt, terwijl de aarde gedurende de zomer slaapt en
zich al slapende ‘in zaligheid’ aan de wereldverten overgeeft. Ziel en
geest van de aarde trekken dan uit haar fysieke en etherische lichaam
naar buiten, naar de makrokosmos, naar de sferen van de sterrewerelden.
In dichterlijke vorm heeft Rudolf Steiner dit proces als volgt beschreven:
15

De ziel der aarde slaapt
in hete zomertijd;
dan straalt helder
de spiegel van de zon
in de uiterlijke ruimte.
De ziel der aarde waakt
in kille wintertijd;
dan schijnt geestelijk
de ware zon
in het innerlijke zijn.
Zomerse vreugdedag
is aardeslaap;
winterse wijdingsnacht
is aardedag. 1
De voornaamste voorwaarde voor het wakkere dagbewustzijn van de
mens is het denken. Rudolf Steiner spreekt er meer dan eens over, dat
de mens alleen in het denken zichzelf als volledig wakker wezen beleeft.
In zijn gevoel leeft hij immers in de wereld van de droom en in zijn wil
slaapt hij zelfs overdag diep. In deze zin is juist het denken de ‘bemiddelaar’,
die het menselijke Ik helpt om bewustzijn van zichzelf te krijgen;
alleen hierdoor wordt de mens pas in de volle betekenis van het woord
tot mens. ‘Ik ben’ – deze ervaring is alleen in het denken mo gelijk. Zonder
het denken bestaat het Ik slechts als geestelijke substantie; en alleen
wanneer het zich met het denken verenigt, ontstaat het ik-bewustzijn.
Alleen dankzij het denken kan de mens zichzelf als een individueel, in
zichzelf besloten wezen beleven.
Net als de mikrokosmische mens bezit ook onze aarde als groot makrokosmisch
organisme bovenzinnelijke wezensdelen: ze heeft niet alleen
een etherisch lichaam, maar ook een astraal lichaam en een Ik. Daarom is
ook voor de aarde de tijd van de winterse wakkerheid de periode waarin
haar ik-bewustzijn het sterkste is. Zoals reeds is opgemerkt, is dit laatste
alleen mogelijk door middel van het denken. We kunnen derhalve zeggen:
net zoals overdag de bewustzijnspool van de mens van zijn gedachten vervuld
is en hij zich door deze gedachten van zichzelf als ik-wezen bewust
wordt, zo is ook in de herfst en winter de hele aarde van haar gedachten
vervuld, namelijk van de verheven wereldgedachten die haar vanuit de
16

makrokosmos, vanuit de verre sterrewerelden tegemoet stromen. ’s Winters
denkt de aarde na over haar zomerse belevenissen in de verten van
het heelal en verkrijgt zij door dit denken haar planetaire ik-bewustzijn.
Zo zien we dat wat voor de mens als mikrokosmos in het ritme van de
dag geschiedt, voor de aarde als makrokosmos in het ritme van het jaar
geschiedt. Met andere woorden: datgene wat voor een gewoon mens in
het 24uurs-ritme van de beweging van de zon geschiedt, geschiedt voor
de aarde in de loop van twaalf maanden – in de tijd dat de zon door alle
twaalf gebieden van de sterrewereld heentrekt. In beide gevallen is echter
de zichtbare beweging van de zon van wezenlijk belang, want juist
deze verbindt beide ritmes met elkaar.
In het gewone leven is de mens als mikrokosmos met zijn ik-bewustzijn
voornamelijk met het mikrokosmische dagritme verbonden. Niet minder
diep, maar veel minder bewust is hij met het makrokosmische jaarritme
van de aarde verbonden. In deze zin is de bewustwording van zijn
band met het makrokosmische ritme van de aarde, dat in de kringloop
van het jaar tot uitdrukking komt, reeds het begin van de moderne inwijdingsweg,
waarop de mens geleidelijk in de kosmos kan binnengroeien.
In de oudheid was dit meeleven met het ritme van het jaar als verbindende
schakel tussen mens en makrokosmos voor de mensen van
levensbelang; in die tijden vond dit echter nog geheel onbewust plaats
en daarom moest dit vanuit de mysteriecentra worden geleid.
Tot het bewuste binnengroeien in de makrokosmos wil de antroposofie
de mensheid in onze tijd leiden. Want zij is ‘een weg tot inzicht, die
het geestelijke in de mens met het geestelijke in de kosmos wil verbinden’
(Ga 26, kerngedachte 1). Op de meest harmonische en natuurlijke
wijze kan dit worden verwerkelijkt door op de juiste wijze mee te leven
met het makrokosmische ritme van de aarde, zoals dat in de kringloop
van het jaar op uiterlijke wijze tot uitdrukking komt.
Met andere woorden: de mens die het geestelijke in zichzelf beleeft,
leeft in het ritme van de dag (etmaal); de mens echter die het geestelijke
in het heelal wil beleven, moet bewust in het ritme van het jaar leren
leven. Voor zo’n mens wordt het leven in het makrokosmische ritme van
de aarde niets anders dan een bewust doorlopen moderne inwijdingsweg
en de jaarfeesten worden voor hem tot grote bakens, die zijn weg
naar de makrokosmos verlichten.
Nog in de verre oudheid werden de vier jaarfeesten als bijzonder
belangrijk beschouwd, want deze waren op de meest directe wijze met
het ritme van het jaar, met het makrokosmische leven van de aarde ver-
17

onden. Deze feesten correspondeerden met de vier voornaamste fasen
in de ademhaling van de aarde, die zich uiterlijk in de afwisseling van de
jaargetijden openbaren, en zij vertegenwoordigden de geestelijk hoogtepunten
van die fasen.
De ademhaling van elk levend wezen bestaat uit het proces van in-
en uitademen, en tevens uit de uiterste momenten daarvan: het volledig
ingeademd-zijn en het volledig uitgeademd-zijn. In het ritme van
de ademhaling van de aarde corresponderen de herfst- en lente-evening
en de winter- en zomerzonnewende met deze vier fasen. Juist deze
momenten werden in de oudheid gevierd, op grond van de kennis van
de alleroudste mysteriewijsheid. In de tijden die aan het Mysterie van
Golgotha voorafgingen kwam in deze rituele vieringen ook de band van
de mens met de zonnesfeer tot uitdrukking en via deze sfeer ook met de
sterrewereld, dat wil zeggen met de makrokosmos.
Toen echter de geest van de zon, Christus, in het Keerpunt der Tijden
zelf naar de aarde afdaalde en zich door het Mysterie van Golgotha
met haar verbond en tot nieuwe geest van de aarde werd, gaf Hij hierdoor
ook aan de vier jaarfeesten, die een groot kruis in het jaar vormen,
hun ware betekenis en een volkomen nieuwe zin. Want vóór het Mysterie
van Golgotha bevond zich de zin van deze feesten, die rechtstreeks
met de zin van de aarde is verbonden, nog buiten de aarde, op de zon.
Daarom brachten deze feesten in die tijd alleen een voorgevoel tot uitdrukking
van dat wat pas in de toekomst werkelijkheid moest worden,
wanneer het zaad van de toekomstige ontwikkeling tot nieuwe zon in de
aarde zelf zou zijn gelegd. Dit vond plaats bij het Mysterie van Golgotha.
Door de vereniging met de aarde gaf het Christuswezen de aarde voor
het eerst haar hogere zin. Hieraan danken ook de vier jaarfeesten, die in
het licht van de Christus-impuls hun uiteindelijke vervulling bereikten,
hun inhoud en betekenis.
‘De zin van de aarde was vóór het Mysterie van Golgotha op de zon.
Sedert het Mysterie van Golgotha is de zin van de aarde met de aarde
zelf verenigd. Dat zou de antroposofie ... de mensheid op het hart
willen drukken’, – zegt Rudolf Steiner (Ga 226, toespraak van 17.5.1923).
Deze woorden zijn ook volledig van toepassing op de zin van de jaarfeesten,
die sinds het Mysterie van Golgotha de uitdrukking van het grote
kosmische en aardse mysterie van Jezus Christus en de met Hem verbonden
geestelijke wezens zijn geworden.
Vanuit de sfeer van de zon, het grote rijk van de tijd, kwam Christus
op aarde en betrad Hij in het Keerpunt der Tijden haar ruimtelijke
18

estaan (zie Ga 236, 4.6.1924). Hierdoor bracht Hij de impuls van de
tijd in de wereld van de ruimte: het ritmische principe van de zevenheid
in het ritmische principe van de twaalfheid. Hiertoe vormde Hij
niet alleen de vier oude jaarfeesten om tot respectievelijk het Michaël-,
kerst-, paas- en Sint-Jansfeest, maar voegde Hij ook drie nieuwe jaarfeesten
toe: Epifanie, Hemelvaart en Pinksteren. Sindsdien straalt deze
‘heilige zevenheid’ net als de zeven sterren in de rechterhand van God
(Open baring 4:5) in de duisternis van het aardebestaan en vervult zij
met haar licht de twaalfledige ruimte van de kringloop van het jaar. 2
Alleen door het juiste begrip van deze zonne-openbaring van het
ritme van de zevenheid in het ritme van de twaalfheid kunnen de zeven
jaarfeesten voor ons tot lichtende bakens worden op de grote weg, die
de mens in de kringloop van het jaar naar een nieuwe, bewuste en vrije
vereniging met de makrokosmos leidt. Zij kunnen voor ons tot stadia op
de weg van de ware christelijke inwijding worden, die aan de mens het
voornaamste mysterie van de aarde onthult: het mysterie van de levende
Christus.
En waar de belangrijkste opgave van de antroposofie er volgens
Rudolf Steiner in bestaat om aan de mensen de nieuwe zin van de aarde
te onthullen, daar is ook de openbaring van het esoterische wezen van
de jaarfeesten, als in zichzelf besloten zevenledige inwijdingsweg die tot
de directe beleving van het Christuswezen leidt, daarmee onlosmakelijk
verbonden.
19

Slotbeschouwing
De geestelijke beleving van de kringloop
van het jaar als grondslag van een voor de
moderne mens geëigende kosmische cultus
Wanneer we de diversiteit van het christologische onderzoek van Rudolf
Steiner overzien, dan treffen we daarin slechts twee mogelijkheden aan
hoe de mens het Christuswezen persoonlijk rechtstreeks kan ontmoeten.
De ene mogelijkheid is in 1909 op zogezegd klassieke wijze geformuleerd
in het voorlaatste hoofdstuk van de Wetenschap van de geheimen
der ziel. Hierin wordt geschetst hoe de mens op de vierde trap van de
zevenledige, christelijke rozenkruiserweg, in de intuïtie, een ontmoeting
met Christus kan hebben, waardoor het pas mogelijk wordt om de drie
laatste trappen op de juiste wijze te doorlopen. 1 Deze ontmoeting met
Christus staat in onze tijd slechts open voor degene die op het strenge
pad van het geestesleerlingschap de trap van de inwijding bereikt, dat
wil zeggen die bewust naar hogere werelden opstijgt en daar het Christuswezen
beleeft in Zijn makrokosmische aspect, ofwel als Universele
Logos, die zich slechts in het ‘ware Ik’ van de mens openbaart. 2
Over de tweede mogelijkheid om Christus te ontmoeten sprak Rudolf
Steiner voor het eerst in januari 1910. Deze ontmoeting vindt plaats in de
imaginatie, wanneer de mens het Christuswezen als etherische Christus
schouwt. In tegenstelling tot de eerste ontmoeting staat deze ervaring,
die Rudolf Steiner meermalen vergelijkt met Paulus’ profetische
beleving bij Damaskus, open voor mensen die de moderne weg van het
geestesleerlingschap in de strikte zin van het woord niet volgen. En zij zal
vanaf onze tijd in de loop van de volgende 2500-3000 jaar voor steeds
meer mensen toegankelijk worden (zie o.a. ga 118, 25, 27 en 30.1.1910,
20.2.1910, 6, 13 en 15.3.1910, alsmede ga 130, 17 en 19.9.1911, 1.10.1911). In
1911 heeft Rudolf Steiner in zijn kleine boekje De geestelijke leiding van
mens en mensheid openlijk op deze tweede, als het ware ‘op natuurlijke
wijze’ optredende nieuwe Christus-ervaring gewezen: ‘Toen Paulus
voor Damaskus helderziend was geworden, kon hij zien dat datgene wat
vroeger in de kosmos was in de geest van de aarde was overgegaan. Daar-
431

van zal ieder zich kunnen overtuigen die zijn ziel ertoe kan brengen het
gebeuren van Damaskus ook zelf te ervaren. In de twintigste eeuw zullen
de eerste mensen optreden die de Christusgebeurtenis van Paulus op
geestelijke wijze zullen beleven. Terwijl tot nu toe alleen mensen deze
gebeurtenis konden beleven die zich door esoterische scholing helderziende
krachten eigen hadden gemaakt, zal het door de natuurlijke ontwikkeling
van de mensheid in de toekomst voor de rijpere zielekrachten
mogelijk zijn Christus in de geestelijke sfeer van de aarde te schouwen’
(ga 15, hoofdstuk III).
Zo staan in onze tijd voor de mensheid twee bronnen open om Christus
rechtstreeks te leren kennen: de sfeer van de intuïtie en de sfeer van
de imaginatie, dat wil zeggen: de sfeer die overeenkomt met de direct
aan de aarde grenzende elementenwereld; en de sfeer die overeenkomt
met de boven de hiërarchieën gelegen wereld van de Voorzienigheid
(Boeddhi-plan), de sfeer van het hoogste geestelijke wezen van onze
kosmos, dat zoals gezegd alleen in het ‘ware Ik’ van de mens kan worden
weerspiegeld. Deze twee mogelijkheden om Christus in de geestelijke
werelden persoonlijk te ontmoeten zijn beide een gevolg van
het centrale mysterie in de hele aarde-ontwikkeling: het Mysterie van
Golgotha, en de herhaling daarvan in onze tijd in de bovenzinnelijke
omgeving van de aarde als noodzakelijke voorwaarde voor de nieuwe
verschijning van Christus.
‘En zie, Ik ben met u al de dagen tot aan de voleinding van de aardetijd’
(Mattheüs 28:20), – deze woorden van de opgestane Christus
zijn er sinds de gebeurtenissen in Palestina de diepste getuigenis van dat
Christus zich met de aarde heeft verenigd, dat Hij de nieuwe geest van
de aarde is geworden, en ze zullen dat tot het einde van de hele aardeontwikkeling
blijven. Tegelijkertijd getuigen ze ervan dat Hij zich zowel
met de hele mensheid op aarde heeft verenigd, alsook met iedere afzonderlijke
mens. Daarom bestaat er tussen deze twee processen, de vereniging
van het Christuswezen met de aarde en Zijn vereniging met iedere
afzonderlijke mens, een zeer diepe overeenstemming. Een beschrijving
van de overeenstemming tussen deze twee processen, die in het Mysterie
van Golgotha hun gemeenschappelijke bron hebben, is te vinden in de reeds
meermaals genoemde voordracht over ‘de etherisering van het bloed’ .
Rudolf Steiner zegt daar: ‘Zoals er in de omgeving van het menselijke
hart een voortdurende omzetting plaatsvindt van bloed in etherische
substantie, zo vindt in de makrokosmos een soortgelijk proces plaats.
We kunnen dit begrijpen als we onze blik op het Mysterie van Golgo-
432

tha richten, en wel op het moment dat het bloed van Christus Jezus uit
zijn wonden stroomde. [...] Wat gebeurde er in de daaropvolgende tijden
met dit bloed? Niets anders dan wat ook in het hart van de mens
gebeurt. Dit bloed heeft in de loop van de aarde-evolutie een proces van
etherisering doorgemaakt. En zoals ons bloed als etherische substantie
vanuit het hart naar boven stroomt, zo leeft sinds het mysterie van
Golgotha het geëtheriseerde bloed van Christus Jezus in de ether van
de aarde. Het etherische lichaam van de aarde is doortrokken met datgene
wat uit het bloed dat op Golgotha vloeide is ontstaan ... . Doordat
het etherische bloed van Jezus van Nazareth in het etherische lichaam
van de aarde is, stroomt met het van beneden naar boven, van het hart
naar de hersenen stromende geëtheriseerde menselijke bloed ook het
geëetheriseerde bloed van Jezus van Nazareth mee. Met andere woorden
... in de mens ... vindt ook een ontmoeting plaats tussen de eigenlijke
menselijke bloedstroom en de bloedstroom van Christus Jezus’ (ga 130,
1.10.1911).
Zo bestaat er dus een volkomen geestelijke overeenstemming tussen
enerzijds het uitstromen van het bloed van Christus Jezus en de
daaropvolgende etherisering daarvan in het lichaam van de aarde, als
fysiek-etherisch teken van Zijn vereniging met de aarde, en anderzijds
de werking van dit geëtheriseerde bloed in het hart van de mens, vanwaar
het samen met het etherische bloed van de mens zelf onophoudelijk
omhoog stroomt naar het hoofd. Sterker nog: in een bepaalde zin
kan het ene etherische mysterie helemaal niet los van het andere worden
gezien, want juist in hun innerlijke samenhang herkennen we de reële
aanwezigheid van het Christuswezen in het aardebestaan. Dit betekent,
dat we Christus’ werkzaamheid in het wezen van de mens niet op de
juiste wijze kunnen kennen, wanneer we niet tegelijk ook Zijn werkzaamheid
in het organisme van de aarde kennen, en omgekeerd.
De weg tot dit inzicht is vervat in de zogeheten ‘zielekalender’ van
Rudolf Steiner uit 1912 (in ga 40). Deze weg voert van de beleving van
de werking van het geëtheriseerde bloed van Christus in de ethersfeer
van de aarde en de weerspiegeling daarvan in de kringloop van het jaar
naar de waarneming van dit bloed in het innerlijk van de mens, in de
etherstroom die van het hart naar het hoofd stroomt. Vóór het Mysterie
van Golgotha, toen het bloed van Christus het etherische organisme
van de aarde en het menselijke hart nog niet had doordrongen,
bestonden de zielsmatig-geestelijke processen die in deze zielekalender
beschreven zijn en de mogelijkheid om deze processen mee te beleven
433

niet. 3 Daarom is de meditatieve omgang met de zielekalender, hoewel
de naam van Christus daarin nergens wordt vermeld, in onze tijd een
bijzonder werkzaam middel om tot een persoonlijke beleving van het
mysterie van de etherische Christus te komen, iets waarop Rudolf Steiner
zelf meermalen heeft gewezen.
Net zoals de weg van de mensenziel naar Christus uit de zevenledige
inwijding bestaat, zo zijn de zeven belangrijkste christelijke feesten,
waarin het innerlijke wezen van het jaarverloop tot uitdrukking komt, in
werkelijkheid zeven ‘trappen van inwijding’ van de aarde zelf. Deze inwijding
begon na het Keerpunt der Tijden, toen de aarde de weg betrad
waarop zij tot een nieuwe zon moet worden. Zo is voor ons het ene in
diepste zin met het andere verbonden: voortgaand op de weg van de
moderne inwijding vindt de mens uiteindelijk de nieuwe, geestelijke
zon in zich. Hij vindt Christus in zijn Ik en verwerkelijkt de verheven
woorden van de nieuwe mysteriën ‘niet ik, maar Christus in mij’; hij
wordt zelf zon. Op overeenkomstige wijze nadert ook de aarde, doordat
zij als levend wezen steeds opnieuw in het twaalfvoudige ritme van
het jaar de zeven ontwikkelingstrappen van de belangrijkste christelijke
feesten doorloopt, steeds meer haar doel: eens tot in haar fysiek zichtbare
wezen uitdrukking te worden van haar nieuwe zonnegeest.
Deze gedachte kan ook als volgt worden uitgedrukt: door het Mysterie
van Golgotha neemt de aarde Christus als nieuwe geest van de aarde
in haar Ik op. Hierdoor wordt het haar mogelijk om in de twaalfheid
van het jaar de zevenledige inwijdingsweg te doorlopen, die in de zeven
jaarfeesten tot uitdrukking komt. Terwijl het de mens, die dankzij het
Mysterie van Golgotha het Christus-Ik in zich heeft opgenomen, mogelijk
wordt om de nieuwe zevenledige inwijdingsweg te doorlopen, die
voor het eerst gepubliceerd werd in Rudolf Steiners boek De wetenschap
van de geheimen der ziel. Met als doel om uiteindelijk de bewuste ontmoeting
met Christus te beleven, die dan als innerlijke zon van de ziel
verschijnt, omgeven door het twaalfvoudige aangezicht van het Ik van
de mens, dat de wereld omvat (zie citaat uit ga 119, 29.3.1910 in hoofdstuk
III, § 5, pag. 136). En verder: waar de mens vanaf onze tijd als het
ware ‘op natuurlijke wijze’ tot de nieuwe beleving van Christus in het
etherische kan komen, doordat hij in zichzelf de twee stromen verenigt
die van het hart naar het hoofd lopen, de stroom van het geëtheriseerde
bloed van Christus en het eigen geëtheriseerde bloed, daar moet er ook
in de makrokosmos, in het leven van de aarde zelf een overeenkomstig
proces te vinden zijn. Op dit proces hebben wij reeds gewezen, toen we
434

zeiden: in onze tijd verenigen de Christuskrachten die aan de kringloop
van het jaar deelnemen zich in de ethersfeer van de aarde op volkomen
nieuwe wijze met de werkzaamheid van de drie geestelijke wezens die
aan de mensen het licht, het leven en de liefde van Christus’ openbaring
in het etherische brengen en voor Hem de weg banen waarop Hij thans
in een nieuwe vorm de mensen nadert. Zo weerspiegelt het jaarritme
beide wegen tot Christus, die voor de mensen van de tegenwoordige tijd
toegankelijk zijn. Hierdoor wordt de kringloop van het jaar voor ons tot
het ware oerbeeld en doel van ons innerlijke streven.
Sterker nog: wanneer we heel ons voelen en denken in de zin van dit
boek op de kringloop van het jaar richten, dan zullen wij zien dat wij
door een dergelijke verdieping de eerste schreden kunnen zetten naar
een leven dat in overeenstemming is met het wereldverloop. Rudolf Steiner
heeft dit als volgt beschreven: ‘En het meeleven met het wereldverloop *
wordt voor hem [de mens] een gebeuren van andere aard als het meeleven
met alledaagse zaken. Het meeleven met het wereldverloop wordt
voor hem tot cultus, en de kosmische cultus ontstaat, waar de mens op
ieder moment van zijn leven in kan staan. Iedere aardse cultus is een
symbolische afspiegeling van deze kosmische cultus. Tegenover iedere
aardse cultus is deze kosmische cultus het hogere’ (ga 219, 29.12.1922).
En zoals Christus door het oorspronkelijke Mysterie van Golgotha de
mensheid de krachten heeft gebracht voor de toekomstige vergeestelijking
van het hele fysieke bestaan, doordat Hij het zevenledige principe
van de tijd in het twaalfledige principe van de ruimte bracht, zo legde
Hij door Zijn tweede, bovenzinnelijke Golgotha, de grondslag voor het
nieuwe imaginatieve schouwen, voor het bewuste binnengroeien van
de mensheid in de hogere werelden, doordat Hij het principe van de
twaalfheid van de geestelijke ruimte 4 in het zevenvoudige principe van
de tijd (het etherlichaam) bracht. 5 In deze zin wordt de innerlijke verdieping
in het geestelijke wezen van de kringloop van het jaar voor ons
tot begin van een ware, voor de huidige mens geëigende cultus. Want
het ritmische beleven van de wetmatigheden van ruimte en tijd, van de
wetmatigheden van de twaalf- en de zevenheid, in de kringloop van het
jaar, waar de onderlinge verhoudingen en wisselwerking tussen de vaste
sterren en de planeten het oerbeeld van zijn, leidt – op basis van het ware
* meeleven met het wereldverloop – in de zin van de voordracht waaraan deze
woorden zijn ontleend moet onder ‘wereldverloop’ in hoofdzaak de band
van de mens met de kringloop van het jaar worden verstaan (S.P.).
435

geestelijke inzicht in mens en kosmos – geleidelijk tot de versterking van
het menselijke willen en voelen, zodat deze de weg van de navolging van
Christus (imitatio Christi) kunnen betreden. Deze weg, die niets anders
is dan de weg van de offerdienst in de grote tempel van de kosmos, in de
goddelijke tempel van de kringloop van het jaar, – deze weg wordt tot
begin van een ware kosmisch-menselijke cultus. En de geestelijke wezens,
die het licht, het leven en de liefde van de etherische Christus naar het
offeraltaar van de mensheid brengen, zullen ons helpen om deze weg te
verwerkelijken.
Dan zullen ook de woorden werkelijkheid worden waarmee Rudolf
Steiner zijn laatste voordracht in het Eerste Goetheanum 6 op de avond
van de vuurdood van dit gebouw besloot. Deze voordracht was aan de
beschouwing van de geestelijke betrekkingen tussen de kringloop van
het jaar en het leven van de mens gewijd, alsmede aan het nieuwe kosmische
ritueel, de nieuwe cultus, die uit het inzicht in deze betrekkingen
geboren wordt en de hele belofte van onze aarde bevat.
Rudolf Steiner zegt in deze voordracht: ‘Zo [in de wereld] geplaatst,
kan de mens zich willend en voelend beleven. Overgegeven aan het alom
heersende wereldbestaan, het kosmische bestaan rondom hem, kan hij
datgene beleven wat door hem in de grote tempel van de kosmos als
transsubstantiatie wordt verricht, doordat hij op zuiver geestelijke wijze
offerend daarin staat. 7 – Wat anders slechts abstracte kennis zou zijn,
wordt tot een voelende en willende verhouding tot de wereld. De wereld
wordt tot tempel, de wereld wordt tot huis van God. De kennende mens,
zich vermannend in voelen en willen, hij wordt tot een offerend wezen.
De basisverhouding van de mens tot de wereld stijgt van het kennen op
tot de wereldcultus, tot de kosmische cultus. Dat alles wat onze verhouding
tot de wereld zich allereerst in de mens als kosmische cultus laat kennen,
dat is het eerste begin van datgene wat moet gebeuren, wanneer antroposofie
haar missie in de wereld wil volbrengen’ (ga 219, 31.12.1922).
Alle elementen van deze ‘kosmische wijdingsdienst’, van deze nieuwe
kosmisch-menselijke cultus, zijn reeds op verborgen wijze aanwezig in
de juist begrepen en innerlijk meebeleefde kringloop van het jaar. Het
is de intentie van dit boek om een dergelijke beleving van deze jaarlijks
terugkerende kringloop te bevorderen en zo aan het instellen van deze
nieuwe cultus bij te dragen, als ‘begin van datgene wat moet gebeuren,
wanneer antroposofie haar missie in de wereld wil volbrengen’ .
436