E S R T - Centre of expertise CESRT - Hogeschool Zuyd

Onderzoeksrapport
Onderzoek naar
het Community Art project ‘de Kunstketel’
Drs. Michelle Heijnen - van der Tier
Lectoraat Sociale Integratie
Hogeschool Zuyd
Maastricht
1 november 2011 C
E S R T lectoraat Sociale Integratie

© CESRT/NEIMED - Zuyd Hogeschool
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de
rechthebbende.
C E S R T - lectoraat Sociale Integratie
Comparative European Social Research and Theory (CESRT) is een kenniskring van Zuyd Hogeschool verankerd
in de faculteit Sociale Studies. CESRT heeft als doel een bijdrage te leveren aan het curriculum van sociaal werk
opleidingen en het professionaliseren van docenten. Door het uitvoeren van toegepast onderzoek biedt CESRT
ook een kwaliteitsimpuls aan de sociale beroepspraktijk. Thematisch staat binnen CESRT het proces van sociale
uitsluiting en insluiting centraal.
Adres: Brusselseweg 150, 6217 HB Maastricht. Postbus 634, 6200 AP Maastricht
Telefoon: 043 - 34 66 600
E-mail: cesrt@hszuyd.nl
Website: http://cesrt.hszuyd.nl
NEIMED - Nederlands Kennisinstituut Maatschappelijke Effecten Demografische Krimp
NEIMED is een open samenwerking van Provincie Limburg, Parkstad Limburg, Open Universiteit en Zuyd
Hogeschool. NEIMED ontwikkelt, bundelt en verspreidt vernieuwende inzichten op het gebied van krimp en de
kwaliteit van samenleven.
Contactadres: Valkenburgerweg 177, 6419 AT Heerlen.
Website: www.vanmeernaarbeter.nl

Inhoudsopgave
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Aanleiding tot het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Het Community Art project ‘de Kunstketel’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Het ontwerp van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
De onderzoeksresultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Conclusies en aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Bijlage

Inleiding
Community Art is een werkvorm die toegepast wordt over de hele wereld. Eugene Van Erven (2009) spreekt
zelf over “community art als een internationale hype”. De geschiedenis van Community Art activiteiten gaat
ver terug in de tijd en speelt zich af van Groot-Brittannië tot Australië, tot in Afrika. Alleen hadden die
activiteiten in die tijd nog niet de naam Community Art. Wanneer de term Community Art precies zijn
intrede heeft gedaan en hoe dat gekomen is, is weinig over bekend. Wat Nederland betreft, wordt de term
het eerst in landelijke beleidstukken genoemd in het vooradvies van de Raad voor Cultuur in 2003 en in de
cultuurnota van 2005-2008. Volgens van Erven (2009) zit de oorsprong van Community Art vooral in
“maatschappelijk onvrede en de wil om daar iets aan te doen”. Hij ziet de laatste jaren veel “kunstenaars die
zich druk maken om misstanden in de samenleving en kunst als middel gebruiken om daar, soms juist samen
met mensen die met die miststanden te maken hebben, uiting aan te geven”. Aan de kant van de overheid
ziet hij “dat steeds meer politici tot inzicht komen dat kunst een goed middel is om sociale cohesie te
stimuleren”.
De laatste jaren is dan ook een explosieve groei te zien van het aantal Community Art
projecten in Nederland (Ibid.). Daarentegen is er over de term en de praktische invulling van het Community
Art concept nog altijd geen overeenstemming. In het eindproduct zit een diversiteit waarin je alle
kunstvormen tegenkomt (Ibid.), en de werkwijze wordt gekenmerkt door een diversiteit in opzet, duur,
methode, thematiek, de deelnemers en hun betrokkenheid, en de samenwerkingspartners en betrokken
organisaties (cultuurnetwerk, 2011).
De hieronder genoemde definities van de term Community Art illustreren deze diversiteit:
Omschrijving Community Art door Cultuurnetwerk (2011)
“Een belangrijk uitgangspunt is dat iedereen over creativiteit beschikt en dat het
ontwikkelen van creativiteit een grote waarde heeft voor zowel individuen als de totale
samenleving. Een ander belangrijk kenmerk is het samengaan van artistieke en sociale
aspecten bij projecten. Community arts heeft een sociale dimensie (denk aan versterking
van het sociale weefsel in een buurt of wijk), maar is daarmee nog geen welzijnswerk. De
artistieke keuzes in het project zijn leidend. Ook als die keuzes gedeeltelijk met een sociale
motivatie worden onderbouwd.
Community arts heeft per definitie een crosssectoraal karakter en beweegt zich op de
grensgebieden van reguliere sectoren zoals cultuur, welzijn en onderwijs.”
CESRT | 1

Kosmopolis Utrecht (2008)
“Community Art is een (verzamel)term die verwijst naar professionele kunstenaars die in
een proces, eventueel uitmondend in een product, samenwerken met gemeenschappen,
waaronder (maar niet alleen) mensen uit aandachtswijken of mensen die weinig
mogelijkheden tot actieve cultuurparticipatie hebben.”
Community Art Lector Peter van den Hurk (Van Erven, 2011)
“Community art is gericht op bevolkingsgroepen die niet vertrouwd zijn met kunst, voor wie
sowieso geen regulier kunstaanbod is waarmee ze zich kunnen identificeren en die op
plekken wonen waar weinig of geen kunstvoorzieningen zijn.”
Van Erven (2011) geeft aan dat als je gelooft in de kracht van Community Art en de werkvorm duurzaam wil
verankeren, het van belang is om de projecten kritisch te documenteren en te bestuderen en dat materiaal
vervolgens in te zetten bij de opleiding van toekomstige, zogenaamde Community Artists. Dit “vraagt voor
onderzoek dat zorgvuldig documenteert over de context, stijl, methodiek en kunstvorm van de
uiteenlopende projecten die zowel als kunst en als sociale interventies bekeken kunnen worden” (Ibid.). Het
praktijkonderzoek van Community Arts Lab XL (CAL-XL), waar dit onderzoek deel van is, draagt hier aan bij.
Trajekt, als ondernemende welzijnsorganisatie op het terrein van Community Art, onderschrijft deze
noodzaak tot meer onderzoek (Trajekt, 2010). De welzijnsorganisatie is daarom bereid geweest om te
investeren door een opdracht te verlenen voor een onderzoek naar het lokaal project in Maastricht: ‘de
Kunstketel’.
In opdracht van Trajekt heeft het lectoraat Sociale Integratie van Hogeschool Zuyd een
kortdurend en exploratief onderzoek uitgevoerd naar het Community Art project ‘de Kunstketel’. Het doel
van het onderzoek was om de betekenis van het Community Art project voor de deelnemers, en de sociaal
artistieke werkwijze van het project te evalueren. Centrale vragen die uit deze onderzoeksdoelstelling
voortkomen zijn: In welk opzicht is ‘de Kunstketel’ een Community Art project? Bereikt het project haar
doelstelling? Met andere woorden: In welke hoedanigheid is het project een ‘creatieve broedplaats’, is
kunst binnen het project een bindmiddel voor betrokkenheid bij de wijk, en bereikt het project nieuwe
groepen mensen (Trajekt & Kumulus, 2008)? En: Welke waarde heeft het project voor de deelnemers? Dit
rapport poogt antwoord te geven op de drie bovenstaande vragen en een aanzet te geven tot verdieping en
verbetering van het project door het geven van praktische aanbevelingen. Eerst wordt de context van het
onderzoek geschetst. Daarna komt de onderzoeksopzet met de bijbehorende mogelijkheden en
beperkingen aan de orde, waarna de resultaten en de aanbevelingen volgen.
CESRT | 2

Aanleiding tot het onderzoek
Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Trajekt en Stichting Maatschappelijke Projecten Maastricht en
ingebed in een regionale en landelijke context. Regionaal is er een koppeling gemaakt met het Lectoraat
Autonomie en Openbaarheid in de Kunsten vanwege de onderzoekservaring die dit Lectoraat heeft op het
terrein van Community Art. Senior onderzoeker Ruth Benschop leverde vanuit dit Lectoraat de
onderzoekbegeleiding van de onderzoeker. De uitkomsten van het onderzoek zullen teruggekoppeld
worden in het regionale Community Arts Lab Zuid Limburg. Het probeert daarmee bij te dragen aan de
kennisontwikkeling van professionals en beleidsmakers die betrokken zijn bij Community Art projecten in de
regio. In meer algemene termen probeert dit onderzoek bij te dragen aan het proces richting Maastricht
Culturele Hoofdstad 2018. Landelijk sluit het onderzoek aan bij het praktijkonderzoek dat CAL-XL uitvoert.
Community Art is voor Trajekt een nieuw instrument om te werken aan sociale vraagstukken in
wijken (projectleider Trajekt, 2011). Trajekt is bereid om meerjarig te investeren in dit instrument in termen
van menskracht, geld, en kennis via het Stimuleringsprogramma Noa Vöäre (Trajekt, 2010). In het kader van
het programma Mien Buurt Dien Buurt heeft Trajekt (SMPM) van 2008 tot 2010 diverse Community Art
projecten uitgevoerd. Met het Stimuleringsprogramma Noa Vöäre heeft Trajekt, samen met de
Maastrichtse profvoetbalclub MVV 1 , verder voortgebouwd hierop door te investeren in meer projecten,
kennis en onderzoek. Door het financieren van onderzoek dat dicht bij de praktijk staat beoogt Trajekt het
onderzochte project te verbeteren. Daarnaast verwacht Trajekt dat het onderzoek een versterkende
werking heeft op de bewoners door het praktijkgerichte karakter. De betrokken professionals in ‘de
Kunstketel’ hebben tijdens een bijgewoonde teamvergadering aangegeven dat ze nu in een fase zitten
waarin vernieuwing en doorontwikkeling van het project centraal staat. Het onderzoek wilde op deze
behoefte aansluiten door hierover aanbevelingen te geven.
De ambitie van de stad Maastricht om Culturele Hoofdstad te worden in 2018 (MCH2018), is
regionaal een relevante ontwikkeling in het kader van innovatie en onderzoek naar kunst en cultuur. Van
Heur & Peters (2011) benadrukken de rol van onderzoek voor MCH2018 in de Position Paper die ze vanuit
het Lectoraat 2 en de Universiteit van Maastricht op verzoek van het Projectbureau Via2018 hebben
geschreven. Ze geven hierin aan dat “de kandidatuur voor Europese Hoofdstad van Europa alleen succesvol
kan zijn als die wordt ontwikkeld vanuit het perspectief van het ‘leermodel’ van cultuur”. Om dit tot stand te
laten komen is het volgens hen van belang dat er vragen gesteld worden, problemen geformuleerd worden
1 MVV en Trajekt hebben de handen ineen geslagen om krachtig te investeren in Maatschappelijk Betrokken
Ondernemen, en daarmee in de regio aanwezige potentie ter verbetering van het sociale leefklimaat te verbinden en te
realiseren. Bedrijven worden nadrukkelijker dan voorheen uitgenodigd om te investeren hierin in de vorm van mensen,
middelen, munten, massa en media. Deze activiteiten worden gefinancierd door Elisabeth Strouven. (Trajekt, 2010).
2 Lectoraat Autonomie en Openbaarheid in de Kunsten van Hogeschool Zuyd.
CESRT | 3

en onderzoek gedaan worden. De vraag is of de impact van MCH2018 ook doorsijpelt in de wijken van
Maastricht, en bij bewoners die over het algemeen niet zoveel hebben met kunst en cultuur. Dit is tegelijk
wel iets waar Kumulus en Trajekt veel belang aan hechten. Kumulus heeft het streven om kunst toegankelijk
te maken voor iedereen in de stad (projectleider Kumulus, 2011). Trajekt constateert dat “de inzet van
professionele, sociaal geëngageerde kunstenaars om samen met achtergestelde burgers (jong en oud) en
sociaalagogen van Trajekt te werken aan emancipatie, empowerment, versterking van cultureel kapitaal en
sociale cohesie in de stad en in buurten in sociaalartistieke project *…+ onderbelicht blijft” (Trajekt, 2010).
Via het driejarig stimuleringsprogramma poogt Trajekt hier een slag in te maken. De projectleider van
Trajekt gaf daarnaast aan dat binnen het MCH2018 traject deze Community Art projecten als een pilot
gezien worden, en dat Trajekt binnen MCH2018 de rol gekregen heeft om de moeilijkst bereikbare groepen
te bereiken.
CAL-XL (2010) investeert als landelijk ‘laboratorium voor kunst en samenleving’ in
praktijkonderzoek zodat “kunstenaars en deelnemers beter zicht krijgen op de bredere betekenis van hun
projecten en hierdoor deze betekenis ook naar anderen kunnen communiceren”. Het gaat daarbij voor CAL-
XL “om onderzoek en rapportage die kunst niet tot verantwoording dwingt, maar inzichtelijk, begrijpbaar,
en uiteindelijk vanzelfsprekend maakt welke waarde Community Art projecten hebben” (Ibid.). Als
onderdeel van haar onderzoekagenda ontwikkelt CAL-XL een zelfevaluatiemethode voor deelnemers van
Community Art projecten. Deze methode dient als onderzoekstechniek binnen het praktijkonderzoek dat
CAL-XL uitvoert, en moet uiteindelijk ook uitgevoerd kunnen worden door de projecten zelf. De methode
zou moeten leiden tot meer ‘claim making power’ van nieuwe amateurs, kunstenaars en deelnemers zelf.
CESRT | 4

Het Community Art project ‘de Kunstketel’
Welzijnsinstelling Trajekt en cultuurinstelling Kumulus hebben medio 2008 samen het project ‘de
Kunstketel’ gelanceerd in de Maastrichtse wijk Wittevrouwenveld. Voor die tijd werkten beide instellingen
al samen door diverse kunstactiviteiten op te zetten in Maastrichtse wijken. In 2008 hebben ze besloten om
structureel samen te gaan werken. ‘De Kunstketel’ was één van de projecten die ze opgepakt hebben in dit
kader.
In de wijk Wittevrouwenveld werd al langer gepionierd met kunst door een welzijnswerker van
Trajekt. Ze vertelde hierover tijdens het interview dat ik met haar had: “Ik voerde samen met een
kunstenares kinderkunstprojecten uit in een periode waarin niemand geloofde in kunst in
achterstandswijken. Maar die projecten sloegen heel goed aan. Het is uiteindelijk uitgegroeid tot het project
wat het nu is: ‘de Kunstketel’ Noordoost 3 .” Binnen het project ‘de Kunstketel’ heeft zij een coördinerende
functie gekregen, en levert als welzijnswerker de ingang en kennis van de wijk. Kumulus vond het belangrijk
om ook iets te kunnen betekenen voor bewoners in achterstandswijken. Voordat ze samenwerkte met
Trajekt bereikte zij die groep nog niet. “Het is voor ons echt een verbreding van onze doelgroep, en wij
hebben de opdracht vanuit de gemeente om ook die mensen te bereiken en niet alleen de ‘high art’”
(projectleider Kumulus, 2011)”. Binnen ‘de Kunstketel’ levert Kumulus een projectleider die als intermediair
fungeert tussen de kunstenaars en de coördinator van Trajekt. Daarnaast levert Kumulus de kunstenaars die
de workshops verzorgen binnen het project. In het hoofdstuk De onderzoeksresultaten (pagina 10) zal ik
verder in gaan op de samenwerking tussen de welzijnsinstelling en cultuurinstelling.
De intentie van het project was om een kunstatelier in de wijk te creëren dat zou fungeren als
een creatieve broedplaats, waar kunst gezien zou worden als een bindmiddel voor betrokkenheid bij de
buurt en waar nieuwe groepen zouden kunnen worden aangeboord (Trajekt & Kumulus, 2008). Het project
heeft een eigen ruimte ter beschikking, een oud winkelpand met een etalage, waar de begane vloer ter
beschikking staat voor de workshops. Als je door de ruiten van de etalage kijkt, die versierd is met de
kunstwerken die de deelnemers gemaakt hebben, zie je de ruimte waar de workshops plaatsvinden.
Meestal zie je dan ook de deelnemers in actie. Het winkelpand bevindt zich in een centrale straat in de wijk
waar diverse winkels liggen en veel passanten komen.
Het aanbod dat ‘de Kunstketel’ levert als buurtatelier voor de wijk Wittevrouwenveld en omliggende wijken
bestaat uit diverse artistieke workshops voor jong en oud (Ibid.). Variërend in inhoud en leeftijd; van muziek
tot schilderen en van kleuters tot volwassen vrouwen uit de wijk. Het huidige aanbod van ‘de Kunstketel’ is
terug te vinden in de bijlage (Trajekt, 2011).
Via het project willen Kumulus en Trajekt iedereen de kans bieden om op een positieve en actieve wijze
kennis te maken met kunst en cultuur. De ervaring van Kumulus (projectleider Kumulus, 2011) is dat de
3 In het hele rapport zijn interviewcitaten soms op kleine punten aangepast om de leesbaarheid te vergroten.
CESRT | 5

ewoners uit de wijk Wittevrouwenveld meestal veraf staan van kunst en cultuur. Ze hebben geen beeld
van het kunst en cultureel aanbod in Maastricht, en kunnen daardoor ook geen goede keuze maken. Met
het project willen ze hier verandering in brengen en tevens een bijdrage leveren aan bredere doelstellingen
als zelfredzaamheid, creativiteit, integratie en sociale cohesie van en tussen groepen (Trajekt & Kumulus,
2008).
CESRT | 6

Het ontwerp van het onderzoek
Het kwalitatieve onderzoek naar het Community Art project ‘de Kunstketel’ was een kortdurend onderzoek,
uitgevoerd in mei en juni 2011. Het ontwerp bestond uit een exploratieve en actiegerichte
onderzoekstrategie. Middels de exploratieve benadering werd inzicht verkregen in de werkwijze en
betekenis van het project in relatie tot de doelstelling. De actiegerichte benadering heeft aanleiding
gegeven tot verandering en verbetering van het project. Wat dit precies betekent en hoe dit is aangepakt zal
ik verder behandelen in dit hoofdstuk.
Onderzoeksdoel
Het doel van het onderzoek was om de werkwijze van het project te achterhalen in relatie tot de
projectdoelstellingen. Daarnaast beoogde het onderzoek inzicht te krijgen in wat het project betekende
voor de deelnemers. De uitkomsten van het onderzoek en de daaraan afgeleide aanbevelingen geven
vervolgens aanleiding tot verandering en verbetering van het project.
Uit de bovenstaande onderzoeksdoelstelling zijn de onderstaande deelvragen gedistilleerd:
In welk opzicht is ‘de Kunstketel’ een Community Art project?
Welke waarde heeft het project voor de deelnemers?
Bereikt het project haar doelstelling?
Aan de start van het onderzoek is gekozen om de onderzoekspopulatie te begrenzen tot de deelnemende
kinderen en jongeren van de twee muziekworkshops die ‘de Kunstketel’ aanbood. Ik heb deze keuze
gemaakt vanwege de grote diversiteit in workshopinhoud en -gevers en de beperkte tijd die er was voor het
onderzoek. Door te kiezen voor één type workshop, was ik in staat om vrijwel alle deelnemers te
interviewen.
Actieonderzoek
Gezien de beperkte duur en de omvang van het onderzoek kan echter niet gesproken worden van een
actieonderzoek zoals omschreven in de onderzoeksliteratuur. Daarentegen is deze techniek en de
gedachten erachter wel behulpzaam geweest in de onderzoeksbenadering.
Actieonderzoek is het gehele proces waarin “een probleemsituatie wordt gediagnosticeerd,
een verbeteractie wordt gepland en geïmplementeerd, en de effecten daarvan wordt gemonitord”
(Creswell, 2005, p.443). Het accent binnen het onderhavige onderzoek was vooral gelegd op de eerste fase
van actieonderzoek: ‘het diagnosticeren van een probleemsituatie en daar verbetersuggesties voor
CESRT | 7

formuleren’. Naast het diagnosticeren van probleemsituaties is er ook evenredig aandacht geweest voor het
in beeld brengen van de kracht van het project. De verdere fasen: ‘het plannen en implementeren van
verbeteracties’ en ‘het monitoren van de effecten daarvan’, lagen buiten de reikwijdte van het onderzoek.
Mogelijk kan Trajekt zelf op basis van de onderzoeksresultaten en de aanbevelingen die naar aanleiding
daarvan gemaakt zijn, dergelijke latere fases uitwerken.
Wanneer we verder kijken naar de kenmerken van actieonderzoek (Ibid.) dan kunnen we
constateren dat de onderstaande punten van belang zijn geweest in het onderzoek:
1. Het is situationeel, waarbij het gaat om een bepaald probleem in een specifieke context.
2. Het is samenwerkend; het vraagt om samenwerking tussen de onderzoeker en professionals uit de
praktijk.
3. Het is participerend, waarbij de onderzoekers en professionals de uitkomsten van onderzoek
implementeren in het onderzoek en er verder mee werken.
4. Het is zelfevaluatief; veranderingen worden telkens geëvalueerd om de praktijk te verbeteren.
(1) Het onderzoek was gericht op een specifieke context: het Community Art project ‘de Kunstketel’ in
Wittevrouwenveld. Dat betekent dat de uitkomsten van het onderzoek van het onderzochte project niet
zomaar te generaliseren zijn naar andere projecten en locaties. (2) De samenwerking tussen professionals
en mij als onderzoeker kan af worden geleid uit de mate van betrokkenheid van de professionals binnen het
onderzoek. Ze zijn vanaf de start van het onderzoek betrokken geweest. Tijdens de
kennismakingsgesprekken met de projectcoördinator en de bijbewoonde teamvergadering heb ik uitleg
gegeven over het onderzoek, en hen uitgenodigd mee te denken over de strategie en inhoud van het
onderzoek. (3) Zoals beschreven lag het niet binnen de mogelijkheden van het onderzoek om implementatie
en evaluatie mee te nemen in het proces. Het participatieve en zelfevaluatieve karakter van het onderzoek
kwam tot uitdrukking in mijn pogingen als onderzoeker zoveel mogelijk in contact te komen met de praktijk
en deze uit te nodigen tot interactie. Hierdoor is de meerwaarde en impact van het onderzoek in de praktijk
zo groot mogelijk gehouden. (4) Ik heb reflectie en bewustwording proberen te stimuleren door vragen te
stellen over onder andere de waarde en betekenis van het project; het proces dat het project en de
uitvoerders doorgemaakt hebben; de mate waarin de doelstelling behaald werd; de aard van de
samenwerking, en het handelen van de betrokken uitvoerders in relatie tot de doelstelling. Tot slot is de
intentie van het onderzoeksrapport om verandering en verbetering van het project teweeg te brengen,
mede door de aanbevelingen die gegeven worden.
De gehanteerde dataverzamelingstechnieken
Binnen het onderzoek heb ik een drietal dataverzamelingstechnieken gebruikt: participatieve observatie,
semigestructureerde interviews, en een vragenlijst. Ik zal de toepassing van de technieken hier verder
toelichten.
CESRT | 8

Participatieve observatie is kwalitatief van aard en legt de nadruk op het ontdekken van de
betekenis die mensen aan hun handelingen toekennen (Saunders, Lewis & Thornhill, 2008). De onderzoeker
observeert in het veld en op die manier verzamel hij/zij informatie door plaatselijk aanwezig te zijn en deel
te nemen aan de alledaagse activiteiten (Ibid.). Door participatieve observatie kan inzicht verkregen worden
die voorbij gaat aan het zelfinzicht die door mensen verwoord zijn in bijvoorbeeld een interview. Ik heb deze
techniek vooral gebruikt om een teamvergadering en de twee muziekworkshops te observeren. Tijdens de
teamvergadering heeft de observatie meer algemene informatie opgeleverd over het team, het project,
onderlinge verhoudingen en wensen en verwachtingen over het onderzoek. Door de twee muziekworkshops
te observeren kon ik zien hoe de workshopgever de workshop verzorgde en hoe hij omging met de
deelnemers. Daarnaast kon ik het gedrag en de reacties van de deelnemende kinderen en jongeren zien. Dit
gaf mij relevante informatie over de werkwijze van de workshopgever en de betekenis die de workshop zou
kunnen hebben voor de deelnemers. Deze observaties heb ik vervolgens meegenomen in het interview om
zodoende na te gaan in hoeverre de opgeleverde informatie ook zo ervaren wordt door de deelnemers zelf.
In semigestructureerde interviews heeft de onderzoeker een lijst met thema’s en vragen die
behandeld moeten worden (Ibid.). Deze thema’s en vragen liggen vast maar er zit enige flexibiliteit in de
volgorde en de mate waarin alles aan bod komt. Ik heb in totaal vier interviews afgelegd met professionals
die betrokken waren in het project. Dat waren: projectcoördinator van Trajekt, projectleider van Kumulus,
een muziekdocent, en een beeldend kunstdocent. Van de interviews heb ik geluidsopnamen en transcripten
gemaakt om zoveel mogelijk informatie te verzamelen. Door de interviews heb ik meer zicht gekregen op de
waarde en betekenis van het project; het proces dat het project en de uitvoerders doorgemaakt hebben; de
mate waarin de doelstelling behaald werd; de aard van de samenwerking en het handelen van de betrokken
uitvoerders in relatie tot de doelstelling. Naast professionals heb ik alle vijf de deelnemers geïnterviewd die
op dat moment deelnamen aan de twee workshops. De muziekdocent heeft mij geïntroduceerd aan de start
van de workshop door te vertellen wat ik kwam doen en waarom. Ik heb vervolgens tijdens de workshop de
gelegenheid gekregen om de deelnemers om de beurt kort te spreken. Er was een plekje gecreëerd in de
workshopruimte waar we rustig konden zitten. De benaderingswijze die ik gekozen heb om bewustwording
en reflectie op gang te brengen bij de deelnemers tijdens het interview is afgeleid van de emancipatorische
hulpverlening (de Vries, 2010). Door het stellen van belevings- en bewustwordingsvragen heb ik de
deelnemers gestimuleerd om ‘op de praatstoel te gaan zitten’. Middels het nalopen van diverse
leefgebieden als vrienden, school, hobby’s, thuis, heb ik diverse ingangen gezocht om de deelnemers zo veel
mogelijk te laten vertellen over hun ervaring bij ‘de Kunstketel’. In de analyse van deze verhalen kon ik
vervolgens woorden van betekenis halen. Ik heb bewust gekozen om de deelnemers niet op een directe
manier te vragen naar wat het project voor hen betekende. Op basis van de literatuur verwachtte ik dat de
deelnemers hier moeilijk antwoord op zouden kunnen geven en vervolgens dicht zouden klappen. De
ontstane reflectie leverde naast inzicht in betekenis van het project voor de deelnemers, ook belangrijke
informatie over eventuele verbeterpunten van het project.
CESRT | 9

Tijdens de interviews met de professionals heb ik naast de interviewvragen een vragenlijst (zie
bijlage) gebruikt om reflectie op gang te brengen. Deze lijst met vragen heb ik ontwikkeld vanuit een
bestaande vragenlijst over Community Art projecten van de Vrede van Utrecht 4 . De motivatie achter de
antwoorden is voor het onderzoek relevanter dan de ingevulde antwoordcategorie zelf. Ik heb de
professionals de vragenlijst laten invullen en ze hun keuzes laten toelichten als onderdeel van het interview.
Vervolgens heb ik in de analyse gekeken waar de overeenkomsten en verschillen lagen in de ingevulde
scores van de professionals, als ook de door hen gegeven toelichtingen. De vragenlijst en de toelichting
heeft mij informatie gegeven over welke sociale en artistieke factoren van belang waren voor de
professionals voor het slagen van het project, of hier verschillend over gedacht werd, en in hoeverre het
project op dat moment bijdroeg aan deze factoren. De vragenlijst stimuleerde tevens bewustwording zoals
een beeldend kunstdocent zei: “Nu ik het zelf zo invul, ben ik er zelf ook meer bewust van dat ik het sociale
aspect daarvan eigenlijk ook zo belangrijk vindt”.
Onafhankelijke rol als onderzoeker
Ik ben in het onderzoek gestapt als onafhankelijke onderzoeker, een buitenstaander. Deze
onafhankelijkheid kwam op meerdere manieren tot uitdrukking. In de landelijke projectgroep was ik de
enige onderzoeker die een sociale achtergrond had. Alle andere onderzoekers hadden een artistieke
achtergrond en waren vanuit die achtergrond ook bekend of betrokken bij het project dat ze onderzochten.
Er waren bijvoorbeeld verschillen in vakjargon en accenten die in het onderzoek gelegd werden. In die zin
zou je kunnen zeggen dat ik zelf, in het klein en op meta-niveau, ook heb ervaren hoe is om interdisciplinair
samen te werken binnen het kunst en sociale domein.
Hiernaast ben ik ook als onafhankelijke partij ingestapt zonder belang en kennis van het
project en de betrokken medewerkers. Gedurende het onderzoeksproces merkte ik dat deze
onafhankelijkheid van waarde was in het tot stand brengen van reflectie en bewustwording. Het bood een
frisse blik op zaken, en zette aan tot nadenken over vanzelfsprekend geworden zaken. Illustratief voor dit
effect is wat Reynolds (2008) ‘de kijk van een beginner’ noemt: “Iemand die over de kijk van een beginner
beschikt, wordt niet weerhouden door oude gewoonten en wordt niet gekweld door ‘de manier waarop de
dingen hier gedaan worden’. Een beginner staat open, is fris en ontvankelijk.” Je zou ook kunnen spreken
over wat Benschop (2008) ‘de rol van de vreemdeling’ noemt. In het door haar behandelde “reflexief
gereedschap” wordt de vreemdeling uitgenodigd in een artistiek project om te helpen onderzoeken wat de
toestand is waarin dat project zich bevindt. De vreemdeling formuleert vragen die het reflexieve vermogen
van het project dienen te versterken. Zijn/haar rol van vreemdeling die niet is ingevoerd in het project heeft
4 De vragenlijst is op te vragen bij CAL XL onderzoeker Magreet Zwart
CESRT | 10

als effect dat deelnemers aan het project worden uitgenodigd naar zichzelf te kijken. De vreemdeling is
volgens Benschop als een antropoloog die in een nieuw en ver land een onbekend volk tegemoet treedt.
Door te proberen in contact te raken met dit nieuwe volk, gebeuren er twee dingen tegelijkertijd. Het
proces van kennismaken met deze nieuwe mensen met hun eigen gewoontes en gebruiken creëert begrip
bij de vreemdeling voor deze nieuwe levensvorm, daarnaast ontstaat er een buitenstaanderperspectief bij
de mensen die de antropoloog bezoekt. Zij zien zichzelf vanuit het perspectief van de vreemdeling. Het is
deze systematiek die toegepast is in het onderhavige onderzoek. Als onderzoeker was ik de beginner/de
vreemdeling die enerzijds kennis probeerde te krijgen van het project ‘de Kunstketel’. Anderzijds was het
effect van mijn aanwezigheid, de onderzoeksvragen die ik stelde, de onderzoeksmethoden die ik inbracht -
participerende observatie, interviews en de vragenlijst, dat de betrokkenen bij ‘de Kunstketel’ een ander en
meer gearticuleerd beeld kregen van hun eigen praktijk.
Begrenzingen van het onderzoek
Het onderzoek heeft natuurlijk een aantal begrenzingen. Het betreft een relatief klein onderzoek uitgevoerd
in de maanden mei en juni. Daarnaast gaat het om een specifieke casus die tijdelijk van aard is, waardoor de
uitspraken geplaatst moet worden binnen de maatschappelijke en regionale context waar het deel van is.
Daarentegen is het wel mogelijk om lering te trekken uit het onderzoek, en aanbevelingen mee te nemen
mits deze vertaald worden naar de eigen lokale situatie en context.
Het onderzoek zegt iets over de aanpak, de ervaringen van de betrokken professionals en
deelnemers, en de mate waarin de doelstelling bereikt is. Dit laatste moet wel in perspectief gezien worden
gegeven, immers het onderzoek was geen effectonderzoek. Het ligt daarom buiten het bereik van het
onderzoek om harde uitspraken over de effectiviteit van het project te doen. Daarnaast kan men betwijfelen
of de “ervaring van kunst zich *…+ laat vangen in rationele begrippen (Peters, 2009)”. Peters (2009) haalt in
zijn inaugurale rede een citaat van Kant aan dat dit mooi illustreert: “We blijven kijken of luisteren naar
kunst, zegt Kant, omdat ze ons een ‘noodzakelijke bevrediging’ schenkt zonder dat we precies kunnen
begrijpen waarom. *…+ Grote kunst wordt voortgebracht door genieën die zelf niet precies kunnen verklaren
waarom ze doen wat ze doen, omdat in hen iets werkt wat groter is dan zijzelf. Met deze beperkingen in
gedachten, kunnen we nu onze aandacht richten op de onderzoeksresultaten.
CESRT | 11

CESRT | 12

De onderzoeksresultaten
Dit hoofdstuk zal inzicht geven in de resultaten van het onderzoek door antwoord te geven op de
geformuleerde deelvragen van het onderzoek: ‘In welk opzicht is ‘de Kunstketel’ een Community Art
project?’; ‘Welke waarde heeft het project voor de deelnemers?’ en ‘Bereikt het project haar doelstelling?’
In de eerste paragraaf zal ik ingaan op de karakteristieken van een Community Art project. In het onderzoek
heb ik deze karakteristieken naast het project gelegd om meer inzicht te krijgen in ‘de Kunstketel’ als een
Community Art project. Middels een ‘quickscan’ zal ik uitspraken doen over de mate waarin deze
karakteristieken sterk of minder sterk naar voren kwamen in het project. In de tweede paragraaf zal ik
inzicht geven in welke doelstellingen het project zich gesteld heeft en in hoeverre die behaald zijn. In de
laatste paragraaf zal ik nader inzoomen op de belangrijkste punten die verbeterd kunnen worden in het
project. Door het hele hoofdstuk heen zijn de uitspraken die de deelnemers hebben gedaan over de
betekenis van het project geïntegreerd.
In welk opzicht is ‘de Kunstketel’ een Community Art project?
Om een zinvol antwoord op deze vraag te geven moeten we eerst terugkomen op de term Community Art.
Het antwoord op de vraag: ‘Wat is een Community Art project?’, blijkt niet zo makkelijk te geven. Het
werkveld en de literatuur doen hierover geen eenduidige uitspraken. Hierdoor werd ik binnen het
onderzoek geconfronteerd met het volgende dilemma: “Hoe kan ik in beeld brengen wat ‘de Kunstketel’ een
Community Art project maakt en wat niet, zonder deze diversiteit uit beeld te verliezen?” De vragenlijst en
de projectscan van CAL-XL hebben mij geholpen om een weg te vinden in dit dilemma. Beide instrumenten
hebben mij gereedschap gegeven om de diverse eigenschappen in beeld te brengen die karakteristiek zijn
voor een Community Art project. Deze eigenschappen kon ik vervolgens naast het project leggen om het te
kunnen analyseren. Daarnaast heb ik de betrokken professionals zelf gevraagd in hoeverre zij ‘de
Kunstketel’ een Community Art project vinden, en het project hierop te scoren door de vragenlijst in te
vullen. Dit leverde informatie op over het project in de trant van een ‘quickscan’ op Community Art
karakteristieken. Deze informatie gaf vervolgens een beeld van de sterktes en zwaktes van het project in
relatie tot het Community Art concept.
EEN ‘QUICKSCAN’ VAN HET PROJECT
Het beeld dat deze ‘quickscan’ geeft, is dat het project vooral sterk is in de verbinding met de wijk, de
participatie van de deelnemers in het project en de samenwerking tussen kunst en welzijn. De aandacht die
gegeven wordt aan het artistieke en educatieve gedeelte van het project kan nog versterkt worden.
CESRT | 13

Daarentegen hangt de mate waarin het aangescherpt kan worden af van de artistieke en educatieve ambitie
die het project heeft.
De ervaring en kennis die het project op sociale en wijkgerichte vlak heeft opgebouwd kan als
voorbeeld dienen voor andere Community Art projecten in Nederland. In de interviews werd duidelijk
toegelicht door de professionals hoe zij hier uiting aan gaven en wat zij daarin belangrijk vonden. In hun
verhalen zag ik tevens de passie die ze hadden om iets te betekenen met en voor de bewoners in de wijk en
de grote betrokkenheid die ze zelf hadden bij het project. De uitspraken in de interviews correspondeerden
met het beeld dat de vragenlijsten gaf. Uit de ingevulde vragenlijsten bleek namelijk het belang van de
sociale en maatschappelijke doelstellingen voor de professionals, en werd het succes van het project
gescoord op sociale doelstellingen als sociale activering, interactie, participatie en eigenaarschap.
Dit algemene beeld krijgt kleur door dichter in te zoomen op wat de betrokkenen zelf
inbrachten. Het project activeert bewoners en vrijwilligers om mee te doen en te helpen in het project. De
welzijnswerker bleek hierin een centrale rol te spelen. Zij zorgt namelijk voor de betrokkenheid en
aansluiting met de wijk, en werft actief nieuwe deelnemers en vrijwilligers. De projectleider van Kumulus
vertelde hierover: “*De welzijnswerker+ die gaat een middag op de stoep staan en iedereen die langs komt
van: ‘hey Jeffrey, we hebben vrijdag popmuziek dat is echt leuk voor jou!’. Spreekt een keer een moeder aan
van: ‘kom een keer kijken’, en er is weer iemand erbij. Dat fanatisme dat is natuurlijk geweldig. Zij kent ook
die kinderen dus ze weet ook dat is echt iets voor hen. Zij kent die mensen al vanuit een andere situatie.” De
docenten en de welzijnswerker stimuleren met het project interactie en het verbindingen tussen bewoners
in de wijk. De welzijnswerker: “Wat ik vooral wil bereiken is dat mensen elkaar gaan ontmoeten en begrip
krijgen voor elkaars leefwereld en situatie. *…+ ‘De Kunstketel’ is echt gericht op ontmoeting en het
bestrijden van een aantal sociale problemen als eenzaamheid”. De muziekdocent: “Aandacht voor elkaar is
een belangrijk aspect. Ook dat je ze leert om op zoek te gaan naar het goede in een ander, en daar de
aandacht op te vestigen. *…+ Muziek is harmonie en muziek is iets sociaals, dat doe je samen, tenminste hier
doen we dat samen. *…+ Met muziek gaan mensen toch op een andere manier met elkaar communiceren.
Het schept meteen een band waardoor er ruimte ontstaat om wat korter bij elkaar te komen.” Tot slot
stimuleert het project eigen kracht en eigenaarschap van deelnemers. Zo gaf de welzijnswerker aan: “Het
heeft effect in de buurt, het geeft namelijk een stuk vrolijkheid en een beetje inspiratie aan het hele
buurtgevoel. De mensen zijn er trots op. Dat doet wat met bewoners. Ze hebben toch al heel vaak de naam
achterstands- of probleemwijk, en door dit soort projecten heeft men ook zoiets van dit is van ons.” Een
deelnemer vertelde: “Soms komen wel heel veel mensen hier kijken en dan lijkt het echt alsof we voor een
publiek spelen. Mensen zeggen dan ook heel goed gespeeld en dan nemen ze bloemen mee enzo.”
De manier waarop de samenwerking is vormgeven is wellicht de grootste kracht van het
project, en tevens een voorwaarde voor de andere sterke punten va het project. Uit de gesprekken met de
professionals bleek dat het niet gemakkelijk is geweest om tot deze samenwerking te komen. Het is een
tijdrovend proces geweest, dat uiteindelijk wel heel waardevol is gebleken. Welke factoren bleken van
CESRT | 14

elang? De professionals hebben de samenwerking niet onderschat. Ze hebben bewust een jaar
voorbereidingstijd uitgetrokken om de samenwerking vorm te geven en elkaar beter te leren kennen. De
projectleider van Kumulus vertelde hierover: “We hebben eerst alleen maar gepraat over de verschillen
tussen ons en waarom het eigenlijk niet liep. Want het liep altijd slecht: de samenwerking tussen Kumulus
en Trajekt. Trajekt vond ons maar ‘de kunst met de grote K’ en wij vonden het bij Trajekt maar een
knutselclubje. Wat zijn dan die verschillen en waar kun je dan wel iets betekenen voor elkaar?” Waarom het
proces uiteindelijk succesvol is geweest, verklaarde de projectleider met: “Dat de mensen elkaar over de
drempel hielpen. Omdat het succes had en een positief imago had, was dat veel makkelijker. *…]
Voorwaarde voor ons is dat er bij Trajekt iemand zit die daar enorm aan trekt. Die het heel erg ziet zitten. In
de wijken waar een hele enthousiaste welzijnswerker zit, zoals *de welzijnswerker van ‘de Kunstketel’+, die
de wijk goed kent en die kunst heel erg belangrijk vindt. *…+ Hoe actiever zo’n welzijnswerker is hoe
makkelijker het is voor ons, en hoe groter de kans van slagen is.” De welzijnswerker benoemde vooral het
belang van het begrip vertrouwen: “Je moet ook vertrouwen in elkaar krijgen. Er wordt nooit gezegd van
waarom, of is dat wel, of kunnen jullie dat niet zelf. Het wordt altijd meteen erkend en dat geeft al aan
welke wederzijdse vertrouwen er is en welke samenwerking er is.” Doordat ze bewust tijd genomen hebben
om de samenwerking vorm te geven is het uiteindelijk gelukt om een vorm te vinden waarin ze zoveel
mogelijk gebruik konden maken van elkaars expertise. De welzijnswerker zorgde voor de verbinding en
aansluiting met de wijk, en de algehele coördinatie van het project. De projectleider van Kumulus zorgde in
samenspraak met de welzijnswerker voor een goede match met een kunstdocent die paste bij de vraag van
de wijk, en droeg ideeën aan over de artistieke invulling. Deze match werd zelfs al meegenomen in de
sollicitatieprocedure van Kumulus waarin zorgvuldig werd geselecteerd op het kunnen werken in
aandachtswijken. De projectleider gaf aan: “De kunstenaars waren gewend om ergens bij Kumulus in een
lokaal te werken, terwijl hier iedereen binnenkomt en zich ermee bemoeit. Het is een hele andere manier
van werken, maar we hebben wel het geluk dat we steeds heel ruimdenkende kunstenaars hebben. Ik denk
als hier iemand zou komen die alleen maar een tunnelvisie heeft en een eindproduct wil maken dat lukt je
niet. Daar moet je de buurt bij betrekken.” Tot slot verzorgden de kunstdocenten de invulling en uitvoering
van de workshops. Zij werkten daarin samen met de welzijnswerker om de aansluiting op de buurt zo
optimaal mogelijk te houden.
Kunsteducatie “laat de mensen kennis maken met en oriënteren op de verschillende
kunstdisciplines, biedt cursussen voor ieder die zich verder wil verdiepen in een bepaalde kunstvorm, zorgt
voor ontplooiing van kunstzinnige talenten en ondersteunt enthousiaste amateurs” (Cultuurnetwerk
Nederland & De Kunstconnectie, 2006). Uit het onderzoek bleek dat ‘de Kunstketel’ vooral effect heeft op
het kennis maken met en de oriëntatie op de verschillende kunstdisciplines. Door het project kunnen de
bewoners kennismaken met kunst en cultuur middels een breed assortiment aan workshops (zie overzicht
in de bijlage). Uit de gesprekken met de docenten bleek dat de workshops vooral aandacht schenken aan
het kennis maken met eigen creativiteit, aan mogelijke materialen, en aan basisvaardigheden. Dit is
CESRT | 15

congruent met het beeld dat Kumulus geeft over het project en de verhalen die de deelnemers mij
vertelden. De projectleider van Kumulus vertelde mij in het interview over het verschil tussen ‘de
Kunstketel’ en de reguliere lessen die Kumulus aanbiedt: “Bij ‘de Kunstketel’ is het natuurlijk iets meer
kennismaken met kunst in eerste instantie. Over het algemeen kun je zeggen dat de dingen die we in ‘de
Kunstketel’ doen meer een vrijblijvend karakter hebben. We proberen meer aansluiting te vinden bij de
kinderen, zo laagdrempelig mogelijk en met de focus op het kennismaken met. Terwijl als je je bij Kumulus
opgeeft *…+ dan ga je gewoon eerder met andere materialen werken en kun je ook drie lessen doen over
één ding.” De verklaring die zij voor dit verschil gaf was: “Je hebt toch te maken met kinderen die
bijvoorbeeld ADHD hebben of een lichte vorm van autisme, of een hele korte concentratieboog. Het is
gewoon anders werken.” De docenten bevestigden dit beeld. Ze gaven aan dat er eerst aandacht gegeven
moet worden aan individuele sociale vaardigheden en groepsdynamiek alvorens er gewerkt kan worden aan
verdieping en educatie. De vraag is of die veronderstelling klopt. Het werken met bewoners uit
aandachtswijken vraagt voor een andere benadering en tempo, maar dat je daardoor ook concessies moet
doen ten aanzien van verdieping en educatie hoeft niet per definitie het geval te zijn.
Het gevaar is dat je de deelnemers onderschat en daardoor weinig aanspraak doet op hun
ontwikkelmogelijkheden en eigen kracht. In de verhalen van de deelnemers kwam juist naar voren dat ze
meer wilde leren. Daarnaast bleek dat diverse deelnemers naast ‘de Kunstketel’ ook reguliere lessen volgen
(in de laatste paragraaf van dit hoofdstuk op de pagina’s 22-23 zal ik hier verder op ingaan). Een ander
gevaar is dat veel tijd en energie naar die sociale processen gaat en weinig over is voor verdieping en
educatie. Dit is terug te zien in het overwegende sociaal-maatschappelijk karakter van de workshops: het
samen plezier hebben door creatief bezig te zijn en het inzetten op sociale vaardigheden en samenhang
worden als belangrijk gezien. De muziekdocent vertelde bijvoorbeeld: “Ik heb geleerd de lat vooral niet te
hoog te leggen. Gewoon kleine stapjes moeten het zijn, en het gaat ook om plezier. Het gaat erom dat
mensen leren zich te uiten. Dat je daar niet bang voor hoeft te zijn of je daarvoor hoeft te schamen. *…+
Naarmate dat beter wordt, wordt het ook rustiger in de groep en wordt het ook makkelijker werken en
gezelliger.” De vraag kan gesteld worden in hoeverre je dan ook echt kan spreken van kunsteducatie in
strikte zin: oriëntatie, talentontwikkeling en scholing van amateurs in kunst (Cultuurnetwerk Nederland &
De Kunstconnectie, 2006) of waar het verschil ligt met bijvoorbeeld een kinderwerker die kunstactiviteiten
verzorgt op woensdagmiddag. Het zorgen voor verdieping, ontplooiing en het stimuleren van talenten of
enthousiaste amateurs komt nog in beperkte mate aan bod. Het project zou scherper moeten krijgen wat zij
verstaan onder kunsteducatie en een welke ambities het heeft op dat vlak. Het project ‘de Kunstketel’ heeft
immers diverse vakkundige kunstdocenten ter beschikking. Op dit moment wordt maar gedeeltelijk gebruik
gemaakt van hun vakkennis en vooral aanspraak gedaan op hun sociale en pedagogische vaardigheden. In
het volgend hoofdstuk zal ik hier nader op ingaan.
CESRT | 16

Bereikt het project haar doelstelling?
In de beschikbaar gestelde documentatie over het project kwam geen eenduidige doelstelling terug.
Daarentegen was wel op meerdere gebieden beschreven wat ‘de Kunstketel’ wilde bereiken. Dit bestond uit
een aantal ambities, in meer of minder brede geformuleerd. De drie centrale ambities van het project
waren: ‘het creëren van een creatieve broedplaats in de wijk’, ‘kunst als bindmiddel binnen het project voor
meer betrokkenheid bij de wijk’ en ‘nieuwe mensen te bereiken middels het project’. Naast deze centrale
ambities waren er ook abstractere doelstellingen benoemd zoals zelfredzaamheid, creativiteit, integratie en
sociale cohesie van en tussen groepen. In dit onderzoek zal ik vooral uitspraken doen over de drie centrale
ambities (Trajekt & Kumulus, 2008).
‘DE KUNSTKETEL’ ALS CREATIEVE BROEDPLAATS IN DE WIJK
Zoals gezegd is ‘de Kunstketel’ een atelier gelegen op een centrale plek in de wijk. Als hoekpand verbindt
het atelier twee drukke straten. Met aan de ene kant eetcafés, een Turkse winkel, en andere kleine ateliers
en winkeltjes. Aan de andere kant van de straat ligt het buurtcentrum en het winkelcentrum. Het ligt dus op
een zichtbare plek waar veel bedrijvigheid plaatsvindt. Op die hoek staat ook een welzijnswerker die actief
het project promoot en de bewoners erbij probeert te betrekken. Deze locatie en de proactieve
welzijnswerker blijkt het project veel op te leveren in termen van werving, zichtbaarheid, laagdrempeligheid
en betrokkenheid van de wijk.
Dat het een plek is die leeft in de wijk en dat dit een positieve impact heeft op de werving,
kwam terug in de verhalen die de deelnemers mij vertelden. Een paar fragmenten: “Ik woon hier tegenover
en toen zag ik het op het papier. Ik zat hier al eerder met kunst, en toen hoorde ik van iemand dat hier
muziekles was. En toen ben ik hier een keer gaan kijken. En toen vond ik het best leuk.” “Er was een
activiteit in de wijk en toen kwam ik daar, en was dat allemaal met de djembe’s enzo. En toen kwam [de
welzijnswerker+ zeggen dat er ook normale muziekles was met drums enzo.” Ik kom hier best vaak. *…+ Een
vriend van mij die zei dat ik ook een keer hier naar toe moest gaan, en toen heb ik dat gedaan.” Doordat het
atelier zo zichtbaar is en leeft in de wijk blijkt het project in staat om makkelijker nieuwe deelnemers binnen
te halen. Naast deze zichtbaarheid blijkt het project ook heel laagdrempelige en uitnodigend te zijn voor
bewoners om mee te doen en te denken. De projectleider van Kumulus vertelde hierover: “Het heeft echt
geen enkele drempel en er komen ook steeds meer ideeën uit de wijk. Het is steeds meer geïntegreerd in
die wijk.”
De mate van participatie van de deelnemers binnen het project bleek vooral uit de
vraaggerichtheid van het project. Er wordt geluisterd naar de wensen van bewoners en deelnemers, en
ingespeeld op thema’s die leven in de wijk. De welzijnswerker speelde hierin een belangrijke rol door de
aansluiting met de wijk te waarborgen. Zij vertelde zelf hierover: “Dingen die je nu doet zijn processen waar
je over een jaar of twee iets aan hebt. Maar het had niet gewerkt, want die stroming heb je ook, door kunst
CESRT | 17

in de wijk te zetten met een hoop kunstenaars en een beetje tam tam. En dat is het dan. *…+ Je moet vanuit
bestaande structuren werken en dat is onze kracht geweest. Dat je vanuit die kennis van de wijk en de taal
van de bewoners echt van onderop werkt.” Ook de projectleider van Kumulus en de docenten besteden veel
aandacht aan de aansluiting op de behoeftes en wensen van de wijk. De muziekdocent vertelde mij dat het
vooral geen kant en klare workshops zijn. Hij kijkt samen met de deelnemers ter plekken wat ze gaan doen.
Als zij met een idee komen dan pakt hij dat op. Een voorbeeld: “We gaan nu weer een nummer schrijven,
opnemen en een videoclip maken. Ik realiseer me dat de kinderen hier in het Wittevrouwenveld heel erg
opgroeien met het levenslied. Je zou juist zeggen die kinderen zoeken de Black Eyed Peas enzo. Dat kennen
ze ook wel en daar luisteren ze ook naar. Maar daarnaast luisteren ze ook heel graag naar Frans Theunisz,
want dat kunnen ze beter meezingen dan de Black Eyed Peas. Dus om het Maastrichtse levenslied met ze te
gaan maken.” De docenten zijn flexibel, hebben veel improvisatievermogen, en geven toch een workshop
die structuur en inhoud heeft. Vanuit deze vraaggerichte aanpak zou het project nog een nieuwe stap
kunnen maken: door meer aanspraak te maken op de eigen kracht en zelfsturing van de bewoners.
KUNST ALS EEN BINDMIDDEL VOOR BETROKKENHEID BIJ DE WIJK
De betrokkenheid van de wijk bij het project is groot. Uit de gesprekken met de professionals kwam
bijvoorbeeld veelvuldig naar voren dat bewoners vaak langskomen met spullen. Zelfs de winkeliers in de
straat doneren spullen aan het project, en passanten staan vaak stil bij de etalage en kijken door de ruit wat
er gemaakt is. De kunstdocent: “Het feit dat mensen gewoon binnenlopen en dat ze daar in feite al voor een
kop koffie komen is heel waardevol. En de kinderen die meedoen zijn ook trots op wat ze doen, en dragen
dat ook uit.” De docenten vonden het zelf ook belangrijk om de verbinding te maken met de wijk. De
kunstdocent vertelde hierover: “Wat ik nog meer zou willen doen is nog iets meer de wijk ingaan. Er is zo’n
gipsmallenmaker. Daar wil ik een keer nog naar binnen gaan om te vragen of we daar een keer kunnen gaan
kijken en zelf bijvoorbeeld een keer met gips werken.” Ook de welzijnswerker zet sterk in op die
betrokkenheid: “’De Kunstketel’ is echt gestart vanuit de betrokkenheid bij de school, en bij de ouders. Die
kennen mij, en met mij kennen ze de vrijwilligers en de stagiaires. Het is vanuit een stuk vertrouwen. Dat
moet je hebben. Dat moet je opbouwen. Dat is het eerste.”
Veel bewoners in de wijk bleken door die betrokkenheid bereid om mee te helpen als hun dat
gevraagd wordt. Zo waren een aantal mannen uit de buurt bereid om grote gekapte bomen in stukjes te
zagen zodat de kinderen ermee konden werken. Naast bewoners die soms een handje helpen, zijn er ook
vaste vrijwilligers die meewerken in de workshops. Deze vrijwilligers zijn een waardevolle kracht binnen de
workshops en krijgen ook zelf iets terug van het project. De kunstdocent vertelde over deze wederkerigheid:
“Mijn vrijwilligers zijn twee dames die niet gewoon kunnen werken of helemaal in de maatschappij mee
kunnen doen. Dat vind ik een heel mooi onderdeel dat zij zo een structuur hebben door onder andere op de
maandagmiddag mee te doen. Dat zij het gevoel hebben van ik kan iets betekenen, als is het maar klein. Ik
kan me voorstellen hoe fijn dat is als je ergens naar toe kan dat je ligt en waar je in een team zit”. Dat ze ook
CESRT | 18

iets waardevols bijdragen aan het project blijkt uit het volgende fragment: “Ik heb af en toe een kindje die
heeft een beetje autistische trekjes en ik vind de vrijwilliger daar heel goed in. Ik ben dan vooral bezig met
de lessen uitleggen en helpen met de workshop, en zij kan dan echt een beetje persoonlijke aandacht geven
aan een kindje die dat wat meer nodig heeft. En zij heeft daar echt wel feeling voor.” Het activeren tot
vrijwilligerswerk biedt ook nieuw perspectief voor deze bewoners. Zo werkte binnen de muziekworkshop
een jongen op vrijwillige basis mee in het kader van zijn maatschappelijke stage. Hij was zo enthousiast
geworden over dit werk dat hij na zijn stage gewoon is door blijven werken. De kunstdocent was zo
enthousiast over zijn inbreng dat hij nu een baan probeert te regelen bij de ‘de Kunstketel’.
Het aandeel van de bewoners binnen het project zou verder uitgebreid kunnen worden. De
projectleider van Kumulus: “Het is langzamerhand echt iets van die wijk geworden. Maar voor mij is het nog
altijd meer kunsteducatie in de wijk, omdat het niet echt van onderop is. Het is toch echt lessen en
kennismaken met verschillende vormen van kunst.” De inspraak van bewoners zou verder uitgebreid
kunnen worden door hen zelf meer een rol te geven in het tot stand laten komen van nieuwe groepen en
workshops, en hen hier ook meer eigenaar van te maken. Dit is ook wat de gemeente verwacht van het
welzijnswerk in het kader van Welzijn Nieuwe Stijl (gemeente Maastricht, 2011).
BEREIKT HET PROJECT NIEUWE GROEPEN MENSEN?
Eén van de drie centrale ambities was om nieuwe groepen te bereiken met het project. Zoals te lezen is in
het overzicht van de workshops in de bijlage bereikt het project voornamelijk kinderen, jongeren en
volwassen vrouwen. Van oudsher is het project ontstaan vanuit het kinderwerk wat deze gerichtheid
verklaart. Potentiële groepen die het project nog niet bereikt zijn onder andere ouderen, allochtonen, en
volwassen mannen. De workshops zelf zijn vooral categoriaal ingedeeld, op basis van leeftijd. In het kader
van de bovenstaande ambitie zou het een verrijking voor het project zijn om meer in te steken op diversiteit
en intergenerationaliteit binnen de workshops. In deze paragraaf gebruik ik een notitie van Griet
Verscheiden en Hans van Ewijk (2008) om dit nader toe te lichten.
Alvorens nader in te gaan op de vraag hoe er meer ingezet kan worden op diversiteit, zal ik
eerst antwoord geven op de vraag wat de nadelen zijn van een categorale indeling. Ik zal een classificatie
van leeftijden als voorbeeld nemen om dit te illustreren. Ten eerste kan een classificatie op leeftijd leiden
tot een onwenselijke dichotomie tussen oud en jong. De aandacht is namelijk niet gericht op het
tegenwoordige en alledaagse leven, maar op de toekomst voor jong en op het verleden voor oud (Ibid.). Dit
beeld veronderstelt dat kinderen en jongeren vooral nog niet volwassenen zijn en op hun toekomst
voorbereid moeten worden, en dat ouderen hun hoogtepunt hebben gehad en vooral terug kijken op het
leven dat ze geleefd hebben. Deze dichotomie verliest een nadruk op een gezamenlijk en gedeelde
leefwereld, door eenzijdig te kijken naar leeftijdgeoriënteerde leefwerelden. Ten tweede gaat een
classificatie uit van een veronderstelling dat ouderen en jongeren relatief homogene groepen zijn, terwijl in
werkelijkheid de diversiteit binnen beide groepen groot is (Ibid.). Vaak zijn de verschillen binnen de
CESRT | 19

leeftijdsgroep even groot of zelfs groter dan de verschillen tussen groepen (Ibid.). Het verschil tussen hoog-
en laaggeschoolde blijkt bijvoorbeeld veel ingrijpender dan de verschillen tussen jongeren en volwassenen.
Samenvattend kan gesteld worden dat classificatie kan leiden tot stereotype beelden van groepen en
daarmee bijdraagt aan een kloof tussen mensen in plaats van aan integratie.
Het denken over classificatie ofwel categoraal werken is tevens niet statisch, maar gevoelig
voor de politieke context (Ibid.). In de jaren 80 toen de werkeloosheid uitbrak, bleven jongeren langer jong
en werden ouderen eerder oud om hen zo uit de arbeidsmarkt te prijzen. Nu worden jongeren, door de
vergrijzende en krimpende samenleving, gepusht om binnen de verwachtte tijd hun opleiding af te ronden
en aan het werk te gaan. Ouderen moeten langer blijven werken en een actievere rol gaan spelen in de
maatschappij, ook wel de ‘zilveren kracht’ genoemd. In de laatste jaren wordt door deze demografische en
maatschappelijke ontwikkeling de ‘kloof’ tussen jong en oud bewust vervaagt. Een concreet lokaal
voorbeeld van deze politieke context is dat gemeente Maastricht in de kaderbrief 2011 (Gemeente
Maastricht, 2011) vraagt naar deze diversiteit: “diversiteit versus algemeen: uitgaan van kansen en niet van
belemmeringen; keuze impliceert dat specifiek aanbod opgaat in algemeen en dat algemeen dus oog moet
hebben voor het specifieke (inclusief beleid)”.
Het nastreven van meer diversiteit in een workshop op basis van leeftijd en andere factoren als
etniciteit, sekse, beperkingen en religie, heeft een maatschappelijke meerwaarde. Ontmoeting en
interacties tussen verschillende mensen kunnen op het culturele vlak juist een bron van innovatie,
verademing en nieuwe solidariteit zijn (Ibid.). Door intergenerationeel te werken maakt de categorisering
plaats voor de mens als persoon die zichzelf bepaalt in voortdurende interactie met zijn omgeving, waarbij
leeftijd, etniciteit, sekse, beperking, niet dominant zijn maar steeds weer op een andere manier vorm krijgt
(Ibid.). Het vraagt volgens Verschieden & Ewijk (2008) om een verschuiving van leeftijdsgeoriënteerd naar
leefwereldgeoriënteerd werken. Vertaalt naar ‘de Kunstketel’ zou dit betekenen dat het een creatieve
ontmoetingsplek voor iedereen moet zijn, waarbij geen onderscheid wordt gemaakt in leeftijdscategorieën
of vanuit sociaal cultureel aanbod in de wijk gewerkt wordt. Het zou gericht moeten zijn op het faciliteren
van ruimtes en gelegenheden voor bewoners om elkaar te kunnen ontmoeten en samen creatief te kunnen
zijn. Het zou een plek kunnen zijn waar inspiraties en interesses ondersteund worden, en uitgegaan wordt
van de kracht van diversiteit door niet uit te gaan van wie ze zijn maar wat ze verbind.
Dit leefwereldgeoriënteerd werken gaat volgens Verschieden & Ewijk (2008) om het samen
leven als cultureel project: het (leren) leven met het besef dat er verschillende perspectieven op de
werkelijkheid mogelijk zijn, en hierover (leren) reflecteren en leren de dialoog met een ander aan te gaan.
Dit leidt vervolgens tot het toelaten van een steeds grotere diversiteit aan leefstijlen en mensen, en
vermindert ongelijkheid en uitsluiting. In het kader van integratie en het voorkomen van uitsluiting van
kwetsbare groepen in de wijk is dit waardevol. Het experiment dat ‘de Kunstketel’ in samenwerking met
Mondriaan Zorggroep heeft opgepakt is een goed voorbeeld van dit leefwereldgeoriënteerd werken. In dit
experiment nemen mensen met een GGZ-achtergrond samen met buurtbewoners deel aan een
CESRT | 20

schilderworkshop. Tijdens de workshop maakten de deelnemers kennis met elkaar. De welzijnswerker
vertelde dat de bewoners in het begin vaak geconfronteerd werden met hun eigen beeldvorming en
vooroordelen over mensen met een GGZ achtergrond. Maar na een tijd merkten ze dat veel van die
vooroordelen niet klopten, en daardoor kregen ze een band met deze mensen. Voor de mensen met een
GGZ achtergrond betekende het volgens haar veel om mee te kunnen doen in het project: “Ik heb een
mevrouw waar het heel slecht mee gaat. Die is nu opgenomen in een GGZ-instelling, en die zei ‘‘de
Kunstketel’ is de enige plek waar ik me veilig voel’. Ik denk vanwege die kleinschaligheid, veiligheid, en echte
aandacht voor elkaar. Dan groei je als mens.” Een ander voorbeeld is het groot aantal deelnemers dat op
het speciaal onderwijs zit of een gedragsprobleem heeft. Zij hebben ook een plek binnen het project en de
andere deelnemers wordt bewust geleerd om niemand buiten te sluiten. Zo vertelde de muziekdocent dat
er bij hem een jongen zit met autisme. De andere jongeren vonden hem eerst raar. Na een tijdje, en ook
door uitleg en aandacht hiervoor van de muziekdocent, waren ze eraan gewend en accepteerden ze hem
ook als lid van de groep. De jongen zelf vertelde in het interview dat ik met hem had, dat hij op een speciale
school zat voor zijn autisme. Hij vond het leuk bij ‘de Kunstketel’ en had ook al veel vrienden gemaakt,
vertelde hij. Samenvattend kan gesteld worden dat door te werken aan diversiteit en intergenerationaliteit
binnen de workshops de potentie van het project verbreed kan worden door mensen met elkaar te
verbinden en beeldvorming over elkaar te verbeteren.
Van resultaten naar doorontwikkeling
In het onderzoek kwam een sterke behoefte tot ‘leren’ en ‘ontwikkeling’ naar voren bij zowel de
professionals als de deelnemers. Uit de gesprekken en de bereidheid voor het invullen van de vragenlijst
bleek dat de professionals graag met een open houding naar het project wilden kijken. Ze waren bereid om
bewust stil te staan bij het project, te reflecteren op eigen handelen en te kijken waarop ze het project
verder konden verbeteren. Dat ze dat zelf ook al deden bleek uit de bijgewoonde teamvergadering waarin
ze bespraken hoe het project verder verdiept kon worden.
Bij de deelnemers speelde het ‘leren’ en ‘ontwikkelen’ vooral in termen van een behoefte en wens binnen
de workshop zelf. Ze wilden graag meer leren in termen van technieken en vaardigheden, en daardoor
zichzelf beter ontwikkelen als muzikant. In deze paragraaf zal ik verder inzoomen op een tweetal punten
waarop het project verder doorontwikkelt kan worden.
OP EIGEN KRACHT
Zoals al besproken ligt de kracht van het project vooral in het sociale en wijkgerichte, en speelt de
welzijnswerker hier een belangrijke rol in. Dit maakt het project ook kwetsbaar, omdat het vooral
afhankelijk is van één persoon die niet zo snel te vervangen is. In de verhouding tussen professional en
bewoner wordt er van het welzijnswerk (in het kader van Welzijn Nieuwe Stijl en de notitie die de gemeente
CESRT | 21

Maastricht (2011) hierover schreef) gevraagd om meer verantwoordelijkheid en zelfregie bij de bewoners
zelf te leggen: “Het uitvoerend activiteitenwerk van de professional verschuift naar de burger c.q. het
maatschappelijk middenveld. Dit vraagt om versterking van de stimulering, facilitering en verantwoorde
ondersteuning van het vrijwilligerswerk”. De professional wordt gevraagd om proactief te zijn, het contact
op te zoeken en ondernemend te zijn (Kluft, 2011). Dit zijn eigenschappen die duidelijk als sterke punten
van het welzijnswerk naar voren kwamen in het onderzoek. Daarnaast wordt er verwacht dat de
welzijnswerker meer in een faciliterende en coachende rol gaat zitten. Dat hij/zij ruimte in zijn agenda heeft
om in te spelen op vragen van de burger, om de burger te steunen bij het werken vanuit zijn/haar eigen
kracht en om initiatieven te ondersteunen (Ibid.). Op deze coachende en faciliterende rol zou het project
nog verbeterd kunnen worden. Dit zal wennen zijn voor de professional die de touwtjes uit handen moet
geven, maar ook voor de bewoners die gewend zijn dat de welzijnswerker alles altijd regelde. De bewoner
wordt in die zin een samenwerkingspartner van de welzijnswerker, doordat ze samen besluiten hoe ze het
traject aan gaan pakken en hier formele en informele netwerken voor inschakelen (Ibid.). Het vraagt inzicht
van de welzijnswerker om te bepalen wanneer ruimte geboden kan worden, en wanneer deze ruimte
tijdelijk overgepakt moet worden (Ibid.). Vertaald naar het project zouden de bewoners gecoacht en
gefaciliteerd kunnen worden om niet alleen met ideeën te komen, maar ook samen met de welzijnswerker
en de docenten het idee uit te gaan werken. Dat betekent dat ze meedenken in de opzet van de workshop,
over wervingsmateriaal en kanalen. Het betekent bijvoorbeeld ook dat ze een groot deel van de werving zelf
doen. Een andere mogelijkheid zou zijn om de locatie ook open te stellen voor eigen creatieve initiatieven
van de bewoners. De welzijnswerker zou hen dan kunnen coachen in het organiseren van hun eigen groep,
en waar nodig zorgen voor materialen en een docent. Op die manier wordt het niet alleen een creatieve
broedplaats voor de bewoners, maar ook van de bewoners.
DOORSTROOM NAAR REGULIERE KUNSTAANBOD
Tijdens het interview dat ik had met de projectleider van Kumulus vertelde zij dat de keuze om intensief
samen te gaan werken met Trajekt indertijd genomen was vanuit de intentie om als culturele instelling meer
de wijk in te gaan: “We hadden zoiets van we moeten eigenlijk meer gaan doen voor kinderen die we
normaal niet bereiken. Kinderen uit de wijk die niet naar Kumulus komen, want onze drempel ligt toch vrij
hoog”. Zoals reeds benoemd werd dit streven ook opgelegd vanuit de gemeente. Als organisatie wilde ze de
drempel verlagen zodat ook deze bewoners kennis kunnen maken met wat kunst en cultuur hen te bieden
heeft, en welke keuzemogelijkheden er hierin allemaal zijn. ‘De Kunstketel’ fungeerde in dit verband als een
laagdrempelige opstap, maar ook als een tussenstation voor het reguliere aanbod.
Dat het project de drempel verlaagt om kennis te maken met kunst en cultuur is reeds
geconstateerd in de eerste paragraaf van dit hoofdstuk. Maar dat ‘de Kunstketel’ ook zorgt voor
doorstroming naar het reguliere kunstaanbod bleek niet zo duidelijk uit het onderzoek. Er waren
deelnemers die naast ‘de Kunstketel’ ook deelnamen aan het reguliere aanbod. Soms deden ze dit al
CESRT | 22

voordat ze deelnamen aan ‘de Kunstketel’. Dat deze deelnemers gekozen hebben voor het reguliere aanbod
door het handelen van ‘de Kunstketel’ bleek niet uit de verhalen die ze vertelden. Als Trajekt en Kumulus dit
een belangrijk streven vinden dan is het aan te bevelen om dit meer te stimuleren vanuit het project. Een
mogelijkheid hoe dit verbeterd kan worden is door bijvoorbeeld informatiemateriaal beschikbaar te stellen
over het reguliere aanbod, de kosten daarvan, en eventuele subsidies of kortingen waar men aanspraak op
kan maken. Daarnaast zou er een keer een bezoek gebracht kunnen worden aan een reguliere workshop of
een gezamenlijke activiteit georganiseerd worden om de drempel te verlagen. Daarentegen kan het project
zich ook afvragen waarom dit streven nodig is, en of het niet juist afbreuk doet aan de kracht van het
project. Maar zoals aangegeven in de eerste paragraaf van het hoofdstuk hangt dit af van de keuzes en
ambities van het project. Als het project de keuze maakt om meer toe te werken naar kunsteducatie op
niveau dan streef het ernaar om het verschil kleiner te maken met het reguliere aanbod, en behoudt het de
laagdrempelige wijkgerichte functie. Er zou gewerkt worden met beginners, en gevorderde groepen waarbij
het niveau en de inhoud centraal staat in plaats van de leeftijd. Dan blijft het project kleinschalig en fysiek
en mentaal dicht bij de wijk en haar bewoners. Daarentegen is het ook een legitiem streven om doorstroom
naar het reguliere aanbod te bevorderen. Hierdoor komen de deelnemers ook in aanraking met een groter
publiek, en biedt het op het niveau van educatie ook meer mogelijkheden om door te ontwikkelen. Beide
keuzes hebben voor- en nadelen, maar het zou het project ten goede komen om een bewuste keuze te
maken.
De deelnemers zelf gaven vooral aan dat ze naar ‘de Kunstketel’ komen om muziek te leren. In
de verhalen vertelden ze vooral over wat ze allemaal geleerd hebben en wat ze nog allemaal wilden leren.
Ze wilde vooral beter en meer muziekinstrumenten leren spelen. Hier een drietal voorbeelden: “Ik wil later
solist worden in een band *…+, en zou graag een solostukje leren spelen.” “Ik kon helemaal niks. Van de
muziekleraar heb ik heel veel lesjes gekregen en toen vond ik het echt leuk. Muziekspelen en les krijgen, en
allerlei muziekinstrumenten.” “Ik heb bijna alles al geleerd: drummen en keyboard kan ik al. Het liefst wil ik
nog gitaar leren spelen”. Er was zelfs een deelnemer die de dingen die hij geleerd had bij ‘de Kunstketel’
weer doorgaf aan iemand anders door een vriendje zelf les te geven. Deze vraag naar meer educatie sluit
goed aan op de bovengenoemde suggestie tot het invoeren van workshops op niveaus. In het kader van het
‘eigen kracht denken’ zou het nog bevorderend zijn als gevorderde deelnemers ingezet zouden worden om
beginners les te geven.
CESRT | 23

CESRT | 24

Conclusie en aanbevelingen
In welk opzicht is ‘de Kunstketel’ een Community Art project?
De kracht van het project ligt vooral in de sociale en maatschappelijke karakteristieken, en de opgebouwde
samenwerking tussen kunst en welzijn. Het project leeft in de wijk en zoekt deze betrokkenheid ook actief
op, deels door de zichtbare en laagdrempelige locatie en deels door de proactieve werkwijze van de
professionals. Bewoners worden geactiveerd om deel te nemen aan het project en om iets te betekenen
voor het project in het kader van vrijwilligerswerk of ‘hand en spandiensten’. De mate van participatie van
de deelnemers zou verder uitgebreid kunnen worden door hen meer regie en eigenaarschap te geven over
een workshop. Dit vraagt daarentegen dat de welzijnswerker een deel van de regie uit handen geeft. Naast
betrokkenheid leidt het project ook tot integratie van kwetsbare groepen. De docenten blijken veel
aandacht te hebben en belang te hechten aan sociale vaardigheden en processen binnen de workshops.
Daarentegen zou de aandacht voor kunsteducatie en het artistieke niveau van het project sterken gemaakt
kunnen worden. De mate waarin wordt bepaald door de ambitie die het project heeft ten aanzien van
kunsteducatie. De samenwerking bleek een voorwaardelijke te hebben in het verwezenlijken van de kracht
van het project. Het project heeft bewust de tijd opgenomen om deze samenwerking vorm te geven en is
daardoor tot een modus gekomen waar ieders expertise benut wordt en de professionals op elkaar zijn
ingespeeld.
Bereikt het project het project haar doelstelling?
‘De Kunstketel’ bleek geen eenduidige, scherpe doelstelling te hebben. Daarentegen werd wel op meerdere
gebieden verwoord door de betrokkenen wat ze met ‘de Kunstketel’ wilden bereiken. Als ‘de Kunstketel’
een creatieve broedplaats is blijkt dat uit de centrale locatie in de wijk en de mate waarin het project leeft
bij de bewoners. De locatie en de proactieve werkwijze van de welzijnswerker levert veel op in termen van
werving, zichtbaarheid en betrokkenheid van de wijk. Binnen de workshops maken de deelnemers vooral
kennis met kunst en wordt de invulling bepaald aan de hand van de wensen en behoefte van de
deelnemers. De betrokkenheid van de wijk bij het project is groot. Bewoners en omliggende winkeliers zijn
bereid om iets bij te dragen. Daarnaast activeert het project bewoners om vrijwilligerswerk te doen. Het
project stimuleert ook de betrokkenheid tussen bewoners door ontmoeting, en door te werken aan
integratie van kwetsbare groepen. De doelgroep die het project bereikt is nog beperkt tot kinderen,
jongeren en volwassen vrouwen. Ouderen, allochtonen en volwassen mannen worden nog niet echt bereikt
met het project. De workshops zelf zijn vooral categoriaal ingedeeld op basis van leeftijd. Deze categoriale
indeling kan leiden tot een aantal nadelige effecten. Het werken vanuit diversiteit en intergenerationaliteit
ofwel leefwereldgeoriënteerd werken zou overwogen kunnen worden, omdat het bewoners meer aan
elkaar verbindt en in positieve zin werkt aan beeldvorming.
CESRT | 25

Van resultaat naar doorontwikkeling
De behoefte tot leren en doorontwikkelen kwam duidelijk naar voren bij de deelnemers en de professionals.
De deelnemers wilden graag meer leren vooral in termen van het bespelen van een muziekinstrument, en
de professionals wilden graag lering trekken uit het onderzoeksproces en de opgedane ervaring om het
project te verbeteren.
Naast de reeds eerder genoemde algemene aanbevelingen kan het project op een tweetal punten verder
aangescherpt worden:
1. De welzijnswerker en de kunstdocenten zouden de regie meer kunnen leggen bij bewoners en
aanspraak maken op hun eigen kracht. Dit vraagt om een coachende en faciliterende rol, en om
inzicht wanneer ruimte geboden kan worden en waneer deze tijdelijk overgepakt moet worden.
2. Naast het verdiepen van kunsteducatie in ‘de Kunstketel’, zou de doorstroom naar het reguliere
kunstaanbod verbeterd kunnen worden. Middels doorstroming komt de deelnemer in aanraking met
een groter en breder publiek, en dit biedt het meer mogelijkheden qua educatie. Daarentegen zou
het project kunnen insteken op het verkleinen van het verschil met het reguliere aanbod door te
werken met niveaus. Hierdoor blijft de laagdrempelige wijkgerichte functie van het project beter
behouden.
Aanbevelingen ter verbetering van het project op een rij
● Bepaal samen hoe ver je wil gaan in termen van educatie. Benut de aanwezige vakkennis van de
kunstdocenten door te investeren in verdieping van de workshops, ontplooiing van de deelnemers,
enthousiaste en getalenteerde deelnemers. Dit kan bijvoorbeeld door te werken met beginnende en
gevorderde groepen.
● Ben eenduidig in de projectdoelstelling en formuleer die SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel,
Realistisch, Tijdgebonden). Durf ook een keuze te maken in de core business en ambitie van het
project. Neem de tijd met elkaar om deze core business te bepalen en de doelstellingen zo scherp
mogelijk te maken. Dit zal het project alleen maar sterker maken.
● Stimuleer de doorstroom van deelnemers naar het reguliere aanbod door onder andere informatie
hierover te geven en deelnemers kennis te laten maken met het aanbod. Kijk daarentegen ook hoe je
de laagdrempelige wijkgerichte functie zoveel mogelijk kunt behouden voor de bewoners in de wijk.
● Zet in op diversiteit en intergenerationaliteit binnen de workshops door meer leefwereldgeoriënteerd
te werken in plaats van categoriaal.
● Maak de stap van vraaggericht werken naar meer eigen kracht en zelfsturing door bewoners een rol
te geven in het tot stand laten komen van nieuwe workshops, en maak hen vervolgens meer eigenaar
van de workshops.
CESRT | 26

Bibliografie
Benschop, R. (2008). Reflexief gereedschap. Verslaglegging, analyse en theoretisch instrumentarium
van het SIA-RAAK Laboratorium: Hoe te innoveren en hoe leren van experimenteren? Hogeschool
Zuyd Lectoraat Autonomie en Openbaarheid in de Kunsten.
CAL-XL. (2010). Katalysator voor het productieklimaat van community arts in Nederland: actieplan
2010-2012. ZIMIHC.
Creswell, J. (2005). Educational research. Planning, conducting and evaluating quantitative and
qualitative research. New Jersey: Pearson Education Inc.
Cultuurnetwerk. (2011). Community Arts. Retrieved Oktober from
http://www.cultuurnetwerk.nl/cultuureducatie/amateurkunst/community_arts.html.
Erven, van E. Retrieved oktober, 2011, from http://www.beraadsgroepvorming.nl/uitdagingen.pdf.
Erven, van E. (2009). Het is kunst, maar andere kunst (interview). Heart & society, 3(zomer), 8-11.
Ewijk, van H. & Verschelden, G. (2008). Cultuur beleven tussen generaties.
Heur, v. B., Peters, P. (2010). VIA2018. University. Emancipatory practices, regional strategies, and
a research program. Lectoraat Autonomie en Openbaarheid in de Kunsten Hogeschool Zuyd
& Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen Universiteit Maastricht.
Kluft, M. (2011). Zeg, bent u misschien die nieuwe professional? Movisie.
Kosmopolis Utrecht. (2008). De do’s en don’t’s van wijkgericht werken met kunst en cultuur.
Trajekt & Kumulus. (2008). Evaluatierapport 'De Kunstketel': van pilotproject naar prachtproject.
Cultuurnetwerk Nederland & De Kunstconnectie. (2006). Kunsteducatie loont! Bunnik: Libertas.
Gemeente Maastricht (2011). Kaderbrief 2011.
Peters, P. (2009). Inaugurale rede: Grensverkeer. Over praktijkonderzoek voor de kunsten. Maastricht:
Lectoraat Autonomie en Openbaarheid in de Kunsten, Hogeschool Zuyd.
Reynolds, G. (2007). Presentation ZEN. Berkeley: New Riders.
Saunders, M., Lewis, P., Thornhill, A. (2008). Methoden en technieken van onderzoek. Amsterdam:
Pearson Prentice Hall.
Trajekt. (2010). Stimuleringsprogramma 2011-2013 NOA VÄÖRE. Trajekt.
Trajekt. (2011). Wijk Wittevrouwenveld. Retrieved oktober, from
http://www.kunstketel.nl/wijk.php?id=1&wijk=Wittevrouwenveld
Vries, d. (2010). Basismethoden psychosociale hulpverlening: oplossingsgericht, ervaringsgericht,
systeemgericht. (Vol. 2). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
CESRT | 27

Bijlage
Workshopoverzicht
Kunst 4 kids Omschrijving: van elk bijna materiaal leer je iets moois te maken.
Voor deze workshop kun je je alleen inschrijven als in een van de volgende wijken woont:
Wittevrouwenveld, Nazareth, Limmel, Wyckerpoort.
Leeftijd: 6 tot 10 jaar
Wanneer: wekelijks
Prijs: €1 per keer
Kunst voor volwassenen Omschrijving: weinig of veel ervaring met schilderen? Maakt niet uit. Kom lekker twee uurtjes
schilderen in de Kunstketel. Het gevarieerde programma bestaat o.a. uit: je laten inspireren
door beroemde kunstenaars, oefeningen met kleuren en vlakverdeling, samen een groepswerk
maken, bezoekjes aan tentoonstellingen en ook werken naar eigen inzicht en idee.
Deelnemen kan, als je woont in één van de volgende wijken: Wittevrouwenveld, Limmel,
Nazareth en Wyckerpoort.
Leeftijd: volwassenen
Wanneer: wekelijks
Prijs: €2 per keer
Schilderen, mozaïek, boetseren Omschrijving: we maken bv. iets met mozaïek, een lichtsculptuur, beeldjes gieten en
beschilderen. Ieder werkt in haar eigen tempo en naar eigen interesse. Ook schilderen we met
verschillende technieken. Aquarel op papier, of acryl op doek . Voor sommigen is dit de eerste
kennismaking met het materiaal. We oefenen abstract, bloemen, volksschilderkunst of
grottepapier. In de toekomst gaan we nog portretten tekenen en boetseren en reliëfs maken
van klei en afgieten.
Voor deze workshop kun je je alleen inschrijven als in een van de volgende wijken woont:
Wittevrouwenveld, Nazareth, Limmel, Wyckerpoort.
Leeftijd: volwassenen
Wanneer: wekelijks
Prijs: €2 per keer
Kleuterdans en muziek Omschrijving: voor kleuters die niet stil kunnen zitten, kom lekker mee dansen en muziek
maken in de Kunstketel.
Leeftijd: 4 tot 6 jaar
Wanneer: januari-maart 2011
Prijs: €1,-
Vette beatz Omschrijving: in de winter rijdt de Vette Beats Bus niet, maar je kunt toch Vette Beats komen
maken samen met Jos. Aan de slag met een professioneel opname programma op de laptop,
met de vetste sounds, drumcomputers en soft synth's. Zelf beats maken en deze opnemen,
experimenteren met effecten. Maak zo je eigen vette track.
Deze workshops zijn speciaal voor jongeren uit Wittevrouwenveld, Limmel, Nazareth en
Wyckerpoort.
Muziek maken voor peuters en hun
ouders
Leeftijd: 16 tot 20 jaar
Wanneer: iedere week
Prijs: €2,-
Omschrijving: peuters gaan samen met mama, papa, opa of oma muziek maken en dansen.
Leeftijd: peuters
Wanneer: januari tot maart 2011
Prijs: €7,- voor een blok van 7 bijeenkomsten
Bijlage - 1

Popmuziek 1 Omschrijving: maak popmuziek op echte instrumenten, ook als je nog nooit muziek hebt
gespeeld!
Voor deze workshop kun je je alleen inschrijven als in een van de volgende wijken woont:
Wittevrouwenveld, Nazareth, Limmel, Wyckerpoort.
Leeftijd: 5 tot 8 jaar
Wanneer: wekelijks
Prijs: €1,- per keer
Popmuziek 2 Omschrijving: maak popmuziek op echte instrumenten, ook als je nog nooit muziek hebt
gespeeld!
Voor deze workshop kun je je alleen inschrijven als in een van de volgende wijken woont:
Wittevrouwenveld, Nazareth, Limmel, Wyckerpoort.
Theatervoorstelling
“krokodillenthee”
Leeftijd: 9 tot 12 jaar
Wanneer: wekelijks
Prijs: €1,- per keer
Omschrijving: je kunt in de maand december naar een voorstelling komen kijken in de
Kunstketel. De Kunstketel wordt dan omgetoverd in een echt theater! Lekker in het donker
samen met je familie kan je dan komen genieten van de voorstelling "krokodillenthee". In het
bos wordt een kerstfeest georganiseerd. Alle dieren zijn uitgenodigd behalve de krokodil... Wil
je weten waarom? En wil je het geheim weten van de krokodillenthee? Dan mag je deze
voorstelling zeker niet missen! Kom samen met je papa, mama, opa, oma, broertjes en zusjes
naar de kunstketel voor een onvergetelijke middag met echte krokodillenthee. Goed oppassen
dat deze niet in je billen bijt!
Kijk voor meer informatie over vertelhuis RacconTella op www.vertelhuis.nl
Deze voorstelling is speciaal voor kinderen en hun ouders uit Maastricht Noordoost
Leeftijd: alle
Wanneer: januari 2011
Prijs: €1,-
Bijlage - 2

Vragenlijst makers Kunstketel
1. In hoeverre zijn de volgende factoren voor jou van belang bij het slagen van dit project?
ARTISTIEKE FACTOREN
Helemaal
niet
belangrijk
Niet
belangrijk
Redelijk
belangrijk
Belangrijk Heel
belangrijk
Esthetisch plezier bij het publiek 0 0 0 0 0 0
Het presenteren van een actuele inhoud 0 0 0 0 0 0
Werken in een vernieuwende vorm 0 0 0 0 0 0
Participatie van deelnemers tijdens het maakproces 0 0 0 0 0 0
Participatie van deelnemers tijdens de uitvoering 0 0 0 0 0 0
Deelnemers voelen zich eigenaar van het product 0 0 0 0 0 0
Autonoom kunnen werken als kunstenaar 0 0 0 0 0 0
Het bereiken van zo veel mogelijk bezoekers 0 0 0 0 0 0
Het bereiken van een specifieke groep bezoekers
namelijk:. . . . . . . . . . . . . . . . . 0 0 0 0 0 0
Het krijgen van media aandacht (krant/tv/radio) 0 0 0 0 0 0
Het leggen van betekenisvolle contacten 0 0 0 0 0 0
Andere punten die nog niet genoemd zijn, namelijk
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0 0 0 0 0 0
SOCIALE FACTOREN
Helemaal niet
belangrijk
Niet
belangrijk
Redelijk
belangrijk
Belangrijk Heel
belangrijk
(Sociale) integratie in de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
(Sociale) activering in de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Persoonlijke ontwikkeling van de deelnemers 0 0 0 0 0 0
Het ontwikkelen van vaardigheden bij de deelnemers 0 0 0 0 0 0
Fysieke verbetering van de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Verbetering van het imago van de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Vernieuwing van de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Ontwikkeling nieuwe (culturele) activiteiten in de
wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Economische opbrengsten in de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Creëren van werkgelegenheid in de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Andere punten die nog niet genoemd zijn, namelijk
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0 0 0 0 0 0
Bijlage - 3
nvt
nvt

2. In hoeverre denk je dat het project nu bijdraagt aan de factoren?
ARTISTIEKE FACTOREN
In geen
enkele mate
In lage
mate
In redelijke
mate
In hoge
mate
In zeer
hoge mate
Esthetisch plezier bij het publiek 0 0 0 0 0 0
Het presenteren van een actuele inhoud 0 0 0 0 0 0
Werken in een vernieuwende vorm 0 0 0 0 0 0
Participatie van deelnemers tijdens het maakproces 0 0 0 0 0 0
Participatie van deelnemers tijdens de uitvoering 0 0 0 0 0 0
Deelnemers voelen zich eigenaar van het product 0 0 0 0 0 0
Autonoom kunnen werken als kunstenaar 0 0 0 0 0 0
Het bereiken van zo veel mogelijk bezoekers 0 0 0 0 0 0
Het bereiken van een specifieke groep bezoekers
namelijk:. . . . . . . . . . . . . . . . . 0 0 0 0 0 0
Het krijgen van media aandacht (krant/tv/radio) 0 0 0 0 0 0
Het leggen van betekenisvolle contacten 0 0 0 0 0 0
Andere punten die nog niet genoemd zijn, namelijk
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0 0 0 0 0 0
SOCIALE FACTOREN
In geen
enkele mate
In lage
mate
In redelijke
mate
In hoge mate In zeer
hoge mate
(Sociale) integratie in de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
(Sociale) activering in de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Persoonlijke ontwikkeling van de deelnemers 0 0 0 0 0 0
Het ontwikkelen van vaardigheden bij de deelnemers 0 0 0 0 0 0
Fysieke verbetering van de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Verbetering van het imago van de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Vernieuwing van de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Ontwikkeling nieuwe (culturele) activiteiten in de
wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Economische opbrengsten in de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Creëren van werkgelegenheid in de wijk/omgeving 0 0 0 0 0 0
Andere punten die nog niet genoemd zijn, namelijk
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0 0 0 0 0 0
Bijlage - 4
nvt
nvt