Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

1. Inleiding
De achttiende eeuw wordt vaak, enigszins laatdunkend, de Pruikentijd genoemd. De
eeuw wordt afgeschilderd als een periode van economische en culturele stagnatie, die
heel mager afstak bij de glorieuze voorgaande Gouden Eeuw. Achttiende-eeuwse poëzie
en proza werden door latere generaties allerminst gewaardeerd. De literatuur zou
betogend, braaf en burgerlijk zijn geweest en dus bij uitstek ondichterlijk. Dat de
achttiende eeuw als gezapig bekend staat, lijkt vooral een kwestie van overgeleverde
beeldvorming (Hanou 2002: 23). De werkelijkheid was zeer waarschijnlijk anders. Er
gebeurde veel in de achttiende-eeuwse literaire wereld: de verspreiding van literatuur
raakte in een stroomversnelling en de bestaande genres kwamen beschikbaar voor een
veel groter publiek. Er ontstonden ook nieuwe genres: tijdschriften en spectators. Betje
Wolff en Aagje Deken schreven de eerste Nederlandse roman (Kloek en Mijnhardt 2001:
458). De achttiende eeuw wordt ook wel eens ‘de eeuw van de vrouw’ genoemd. Voor de
letterkunde klopt dit: vrouwelijke auteurs begaven zich volop in het literaire leven.
In 1997 verscheen Met en zonder lauwerkrans 1 : een lijvig overzicht van schrijvende
vrouwen uit de vroegmoderne tijd, die in het boek de periode van 1550 tot 1850 beslaat.
Voor de zestiende en zeventiende eeuw is in dit overzicht gestreefd naar volledigheid,
maar in de achttiende eeuw was het aantal vrouwelijke auteurs in de Noordelijke
Nederlanden zo groot, dat het onmogelijk zou zijn een volledig overzicht te geven. In
deze scriptie zal ik drie achttiende-eeuwse schrijfsters behandelen die niet zijn
opgenomen in Met en zonder lauwerkrans: Lucretia Christina van Bochoven, Petronella
van Irhoven en Maria van Irhoven. Deze schrijfsters woonden alle drie in Utrecht en
schreven alle drie een gedicht naar aanleiding van het overlijden van stadhouder Willem
IV. Deze gedichten zijn opgenomen in een convoluut dat zich bevindt op de afdeling
bijzondere collecties van de Utrechtse Universiteitsbibliotheek.
In dit convoluut 2 zijn 45 uitgaven opgenomen van rouwklachten, lijkdichten, treurzangen
en grafschriften die geschreven zijn naar aanleiding van het overlijden van stadhouder
Willem IV (op 22 oktober 1751) en de bijzetting van zijn kist in de Nieuwe kerk in Delft
(op 4 februari 1752). De uitgaven hebben een pamflettistisch karakter: het gaat om
uitgaven van zeer bescheiden omvang (vier tot dertig bladzijden) op goedkoop papier,
die handelen over de actualiteit. Enkele werken hebben de presentatievorm van een open
brief met daarin een adressant, een aanhef en een dagtekening. In alle gedichten wordt
de aandacht gevestigd op veel gecursiveerde en in kapitalen gezette namen en
zinsneden; typografische signalen die kenmerkend zijn voor een pamflet. Deze aspecten
1 Schenkeveld-van der Dussen, M.A. e.a. (red.), Met en zonder lauwerkrans: schrijvende vrouwen uit de
vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar. Amsterdam 1997.
2 Een overzicht van de inhoud van het convoluut is opgenomen in bijlage 2.
5