Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

8. Gender en het literaire systeem
Vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw groeide in de cultuurwetenschappen de
aandacht voor gender (Buikema 1993: 18). Gender is niet, zoals sekse, een biologisch
gegeven, maar een sociaal of cultureel begrip: ‘het betreft hier de culturele betekenissen
die geslachtsverschillen op onderscheiden tijden en plaatsen hebben en de manier
waarop zulke verschillen worden verwoord en in wetenschappelijke en andere praktijken
hun sporen nalaten.’ (Leezenberg en De Vries 2005: 216). In de literatuurwetenschap en
neerlandistiek werd in eerste instantie vooral het beeld van de vrouw in de literatuur
onderzocht. Later werd de blik ook gericht op het literaire systeem, de literaire kritiek en
de literatuurgeschiedschrijving (Meijer 1991: 185).
De overtuiging groeide dat het literaire systeem werkt vanuit een binaire oppositie,
waarin de man de norm is en de vrouw ‘de ander’. Meijer schrijft dat gender in het
literaire veld geen gegeven is, maar geconstrueerd wordt in sociale en politieke
verhoudingen. Gender wordt gedefinieerd in termen van macht. ‘Het literaire veld
produceert op die manier steeds mannelijke gecanoniseerde ‘groten’, mannelijke ‘leiders’
en vrouwelijke ‘volgers’, machtige mannelijke critici en ‘verdienstelijke’ vrouwelijke
auteurs die – de geschiedenis toont het ondubbelzinnig aan - vroeg of laat beoordeeld
worden als tweederangs tenzij ze de positie weten te bereiken van uitzondering die de
regel bevestigt.’ (Meijer 1997: 201).
Vanaf de jaren 1970 stond het concept canon ernstig ter discussie. Steeds meer drong
zich de visie op dat het proces van canonvorming voornamelijk bepaald werd door
buitentekstuele factoren, en niet zozeer door de literaire kwaliteiten van de teksten
(Brillenburg Wurth en Rigney 2006: 352). De canon leek vooral gevormd door politieke
en sociaal-culturele in- en uitsluitingsmechanismen. De canon is ‘geen natuurlijk
gegeven, maar een constructie. Ze berust op afspraken, en kan dus steeds worden
bijgesteld, bijvoorbeeld aan de hand van de 'vrouwelijke' visie of aan de hand van een
nieuwe, meer uitgebreide peiling, die laat zien hoe veel méér er aan de hand was dan
wat is doorgegeven naar een volgende eeuw.’ (Gelderblom en Musschoot 2000: 157).
Werken van vrouwelijke schrijfsters zouden dus nauwelijks gecanoniseerd zijn omdat in
het proces van canonvorming uitgegaan werd van een mannelijke norm.
Vanuit de ontstane opvattingen over gender in het literaire systeem verschenen
publicaties over tot dan toe onbekende teksten van vrouwen. Deze teksten werden vaak
niet, of althans niet in de eerste plaats, gerelateerd aan soortgelijk werk van mannen,
maar werden met elkaar vergeleken. ‘Het gaat hier dus niet om de toevoeging van de
biografie en het werk van de vrouwelijke kunstenaars en/of historische figuren aan de
35