Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

7. Schrijvende vrouwen in de achttiende eeuw
7.1 Aanleg, studie en vrije tijd
In de vroegmoderne tijd golden er drie voorwaarden voor het schrijverschap: een
schrijver diende te beschikken over aanleg, studie en vrije tijd (De Jeu 2000: 15). In
haar bundel Debora in vier zangen, verschenen in 1769, schrijft de dichteres Anna van
der Horst in de narede dat er vrouwen zijn, ‘van de natuur […] gevormd om schrijfsters
te zijn’. Er zijn ook vrouwen die beschikken over vrije tijd, die niet zijn ‘overkropt met de
bezigheden, waarmede een kindervol gezin u omringt’. Voor dames die in beide
categorieën vielen, was ‘letteroefening’ wenselijk (geciteerd in Schenkeveld-van der
Dussen 1997: 33).
Wanneer een vrouwelijke auteur haar schrijverschap wilde ontwikkelen, moest ze
behoren tot een welgestelde en cultureel gevormde familie. De voorwaarden studie en
vrije tijd waren immers ‘vrijwel alleen beschikbaar voor mensen uit de hogere sociale
milieus, en op enkele uitzonderingen na behoren alle Nederlandse schrijvers tot die
groep’ (Schenkeveld-van der Dussen 1997: 48).
De eerste voorwaarde, aanleg, hing niet zozeer samen met man- of vrouw-zijn: er was
sprake van aanleg, of niet. Aanleg werd overigens eerder gedefinieerd als ‘ijverlust’ of
natuurlijke neiging, dan als goddelijke gave (Schenkeveld-van der Dussen 1997: 33).
Over de ‘letteroefening’, de studie, zegt Anna van der Horst: ‘Onder het woord
letteroefening, of leerzucht versta ik niet alleen hetgeen de vrouwen als Christenen ter
zaligheid, zowel als de mannen behoren te weten: maar ook de kennis der talen,
geschiedenissen, wijsbegeerte enz. Ter verkrijging van welke ten minsten een
middelmatige geest vereist wordt.’ (Schenkeveld-van der Dussen 1997: 33). Bij het
studieaspect waren vrouwen sterk in het nadeel. Meisjes uit de betere kringen bezochten
na de lagere school de Franse school. In de meisjesklassen werden de leerlingen niet
zozeer voorbereid op een beroep, maar lag de nadruk op een beschaafde opvoeding:
kennis van de Franse taal, handwerkvaardigheid, algemene ontwikkeling, beschaafde
conversatie en etiquette. Op een enkele school kregen de meisjes ook les in de Latijnse
taal.
De Latijnse school, die leerlingen voorbereidde op de universiteit, was niet voor meisjes
toegankelijk. ‘Zoals bij veel van dit soort beperkingen was er geen sprake van een
formeel verbod: het gebeurde gewoon niet.’ (Kloek en Mijnhardt 2001: 271). Geleerdheid
was een exclusief mannendomein, de culturele en literaire wereld was maar beperkt
toegankelijk voor de vrouw. De opvatting was dat mannen en vrouwen van nature
weliswaar gelijk waren, begiftigd met dezelfde intellectuele mogendheden, maar man en
32