Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

kerkenraad (De Bruin e.a. 2008: 59). Met name tijdens perioden van politieke crisis werd
deze nauwe band tussen politiek, godsdienst en maatschappelijke orde duidelijk
zichtbaar (Van Rooden 1996: 26).
In de veertiger jaren deed het ‘orangistisch voetianisme’ zijn opgang (Struick 1971:
239). Gereformeerde gelovigen voelden zich verbonden met het Oranjehuis, meer in het
bijzonder met de stadhouder, om religieuze redenen. Bevindelijk gereformeerde
predikanten ‘onderstreepten graag de bijzondere band tussen God en Nederland (en
Oranje) en zagen Nederland soms als een uitverkoren volk, een tweede Israël, of, iets
prozaïscher maar even apart, als een ‘gespikkelde vogel onder de vogelen’.’ (Van Sas
1989: 473). De gereformeerde theologie sprak van een verbond tussen God en
samenleving. Het verbond tussen God en de Republiek was duidelijk zichtbaar, de
gereformeerde kerk was immers ‘een planting Gods’ in de Nederlanden. De stadhouder
had, als beschermer van de gereformeerde kerk, deel aan dit verbond tussen God en
samenleving. ‘God, Neerland en Oranje’ vormden in de achttiende eeuw een trits op
inhoudelijke gronden: ‘God is vooral de God van Nederland, Die Zich in en door de
Nederlandse geschiedenis heen heeft gemanifesteerd. Nederland is een bijzondere, door
God verkoren natie, met een eigen taak en roeping. Het Oranjehuis heeft een
onuitwisbare rol vervuld in de door God geleide, Nederlandse geschiedenis.’ (Van
Eijnatten 1993: 459). Stadhouder Willem IV was gereformeerd, ‘met groote
verdraagzaamheidszin jegens andersdenkenden’ (Japikse 1938: 128) en werd door
rechtzinnig gereformeerden op handen gedragen. Datzelfde gold voor de diepgelovige
Willem V.
Onder gereformeerde burgervrouwen uit welvarender milieus was niet zelden sprake van
‘een zwaar mystiek bevindelijk calvinistisch orangisme’ (Schutte 1999: 113). Ook in de
gedichten die verschenen op hoogtijdagen kwam deze verbondenheid tussen God, de
Republiek en Oranje naar voren: Van Irhoven sprak van een ramp die ‘Kerk en Staet’ trof
bij het overlijden van Willem IV. Het driejarig zoontje van de pas overleden stadhouder
werd toegevoegd dat hij de ‘God Zyner Vaad’ren’ moest volgen: ‘God wil U tot ’s Lands
heyl bekwamen, / En doe in ’t Vorstelyke Kroost, / U lange vinden vreugde en troost! /
Hier op soo segt gansch Neêrland Amen.’ (Van Bochoven). Maria van Irhoven dichtte in
een strofe over Gods zegen over de jeugd van het jonge prinsje en ‘’t recht
Orangebloed / Het bloed, ’t welk speelt door alle uwe ad’ren’. In haar gedicht ter
gelegenheid van de inhuldiging van Willem V verbindt Lucretia Christina van Bochoven
eveneens God, kerk en land met elkaar: ‘Gun dat ik U toewensch Godts heil, Zyn gunst,
Zyn zeegen/ Hy zy Uw Raadt! Uw Hulp! Hy leide U in die weegen / Die Hem behaag’lyk
zyn, en nut voor Kerk en Land, / Hy schenke U Davids hert, en Salomons verstand!’
31