Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

6. Utrecht in de achttiende eeuw
6.1 Utrecht en de stadhouders
In 1674 hadden de staten van Holland en Zeeland het stadhouderschap erfelijk verklaard
voor nakomelingen van stadhouder Willem III. Deze overleed in 1702 kinderloos en de
Staten besloten geen opvolger te benoemen. Tot dan toe gold in Utrecht het
regeringsreglement uit 1674, dat de stadhouder alle feitelijke macht gaf over het bestuur
van de stad en provincie: hij bepaalde wie burgemeester, schepen of vroedschapslid zou
worden (Van Hulzen 1994: 86). Het regeringsreglement uit 1674 werd ingeruild voor
‘Ware Vrijheid’ van de regenten: godsdienstige en intellectuele vrijheid enerzijds,
anderzijds een gespreide macht in plaats van een absolute machthebber (Israel 2001:
1097). Evenals in het Eerste Stadhouderloze Tijdperk, dat duurde van 1650 tot 1672,
vulde de Utrechtse vroedschap zichzelf aan via coöptatie. In 1615 was besloten dat
politieke functies alleen vervuld konden worden door lidmaten van de gereformeerde
kerk die in enige materiële welstand verkeerden (De Bruin e.a. 2003: 297). Behalve
rechtzinnig gereformeerde vroedmannen, waren er ook meer rekkelijk gelovigen in de
vroedschap. Het Tweede Stadhouderloze Tijdperk duurde van 1702 tot 1747 (De Bruin
e.a. 2008: 68).
De in 1711 geboren Willem Karel Hendrik Friso groeide op aan het stadhouderlijk hof in
Leeuwarden. In 1734 trad de stadhouder in het huwelijk met de Engelse prinses Anna
van Hannover. De stadhouder stond in Europa bekend als een orthodox verdediger van
het protestantisme. Koning George II, Anna’s vader, voerde een overtuigd anti-rooms
beleid en om die reden was het huwelijk voor hem een gunstige verbintenis tussen zijn
koninkrijk en de Republiek (Schutte 1999: 36).
Door erfopvolging was Willem IV bij zijn geboorte al erfstadhouder van Friesland, later
volgden Groningen, Drenthe en Gelderland. In de overige gewesten voerden
regentencolleges het bewind (Israel 2001: 1094). Vanaf de jaren 1730 ontstond onder de
bevolking een grote afkeer van de regenten. De regenten ‘vormden een hooghartige,
gesloten en bijna almachtige groep. Hun werd verweten weinig aandacht te schenken
aan het lot van de burgers, slachtoffers van een ongunstig economisch tij, van dure
prijzen, hoge belastingen en werkeloosheid. De geslotenheid van de regentengroep
ergerde in het bijzonder de burgerij die in sociaal aanzien direct onder hen stond.’
(Schutte 1999: 40). De schuld voor allerlei misstanden werd bij de regenten gelegd. Het
orangisme herleefde: men verlangde naar een sterke leider die gepersonifieerd werd
door een Oranje-stadhouder. Tegenover het veelgebruikte argument van de
republikeinen dat de Republiek haar grootste welvaart kende tijdens het Eerste
Stadhouderloze Tijdperk, konden de oranjegezinden nu stellen dat het met de handel en
28