PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

100
zie kleurafbeelding
op p.138
Jan Luiken gaf de afbeelding van De kas de heel wat minder lovende zinspreuk
‘Verrot en mot Schat’ mee en waarschuwde:
Daar is wat in, ô ja! maar och!
Verkeerde zin, wat is het doch!
Een prondel hoek van veele zaaken,
Die meestendeele vrucht’loos zyn,
Al is het wollig, zacht en fyn,
En glinst’rig om uw hert te raaken.
Het zy dan ook wat dat het zy,
’t Is lap, en leur en voddery,
Daar ’t edel hert aan leid gebonden,
Als in een huis der duisternis,
Zo dat het ook een winkel is,
Daar prondeling in werd gevonden. 54
Op de begeleidende prent zijn drie vrouwen te zien die bezig zijn het linnengoed
in de kast te bergen. Op de tafel op de achtergrond liggen de keurig
opgestapelde schone lakens klaar. Niets wijst erop dat het linnengoed ook
daadwerkelijk gebruikt is; misschien is het alleen maar uit de kast gehaald
om het te luchten en vochtplekken te voorkomen. 55 Een heel ander beeld
geeft het schilderij van Pieter de Hooch uit 1663. Op dit schilderij is te zien
hoe de vrouw des huizes aan haar dochter (of is het een dienstbode?) een
stapeltje schoon linnengoed overhandigt, terwijl op de achtergrond een
mand te zien is met daarin het vuile linnengoed. De bedden moeten kennelijk
opnieuw worden opgemaakt: het linnengoed uit de linnenkast wordt
gebruikt.
Uit de opsomming van de verschillende soorten textiel wordt duidelijk
dat het linnengoed zeer zorgvuldig werd opgeborgen; ieder stapeltje werd
afgedekt met een kastdoekje. In huishoudens waar twee grote (linnen)kasten
aanwezig waren, lagen in beide kasten doorgaans vergelijkbare aantallen
hemden, lakens, mouwen, mutsen en ander goed. Onder de kasten moeten
veel erfstukken zijn geweest; als kostbaar meubelstuk werd de linnenkast
vaak als legaat aan een dierbare vermaakt, soms met inhoud. Zo legateerde
winkelierster Annetje Boudewijn Verheij in 1717 aan haar zoon niet alleen
een deel van haar onroerend goed, maar ook ‘de swarte ebbenhoute cas,
staande in de benedenkamer’. Jannetje Ariense Soetingh legateerde in 1728
aan haar zoon haar kast ‘met de Porceleijne commen daar op’ tegen een som
van zeventig gulden (‘of meer, als het meer waard is bij haar overlijden’). 56
Tot ver in de achttiende eeuw behield naast de linnenkast ook haar voorganger,
de kleerkist (in de Middeleeuwen dikwijls het enige echte bergmeubel)
een belangrijke plaats in het huishouden. Van de 25 per vertrek opgemaakte
boedels met kisten in laat-zeventiende-eeuws Maassluis stond in negentien
gevallen de kist in een van de representatieve vertrekken. Pas in het