PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

In sommige inventarissen blijkt het onderscheid tussen de verschillende
keukens ook uit de aanduiding van de vertrekken. In de inventaris van
Laurentia Suijker, weduwe van notaris Cornelis van Dam, is in 1717 sprake
van maar liefst drie keukens: een binnenkeuken, een woonkeuken en een
kookkeuken. Het verschil in status is direct te zien: in de binnenkeuken stonden
drie met groene stof beklede Spaanse stoelen van notenhout, in de
woonkeuken een set van vijf bruine stoelen en een dito leunstoel en in de
kookkeuken vijf oude stoelen.
De opdeling in verschillende keukens, waarvan bij Stevin geen sprake is,
is een verschijnsel dat zich ook in andere plaatsen in de kustprovincies heeft
voorgedaan. Door de gegevens uit boedelbeschrijvingen te plaatsen tegen de
achtergrond van contemporaine afbeeldingen, poppenhuizen en de moralistische
beschouwingen van onder meer Jacob Cats liet de historicus Corbeau
zien hoe de kookruimte in de loop van de zeventiende eeuw met tal van
symbolische noties werd omgeven: ‘Gezien de regelmaat waarmee de
keuken in beeldende kunst en moralistische werken als veelzeggend decor
figureert, vervulde ze een belangrijke rol als cultureel object in het bewustzijn
van de Hollandse burgervrouw. Voor de vrouw bood de kookruimte, als
hart van het huishouden, de mogelijkheid om haar kwaliteiten als huis-
“houdster” te tonen. Deugden als orde en reinheid werden beter gewaarborgd
door het vuile en chaotische keukenbedrijf over te hevelen naar een
aparte werkkeuken. Het oorspronkelijke kookvertrek werd getransformeerd
in een pronkkeuken die niet alleen als statusobject fungeerde, maar ook als
toonzaal van vrouwelijke deugden beschouwd kon worden.’ 47 Terecht is er
in dit verband op gewezen dat aan de keuze om in een achterkeukentje te
koken en het goedkope gebruiksaardewerk in een aparte ruimte neer te
zetten niet alleen praktische overwegingen ten grondslag lagen: het was een
conventie, die ertoe bijdroeg dat de kookruimte ordelijk en schoon kon blijven.
48 Dat er in de praktijk wel degelijk op sommige momenten, bijvoorbeeld
in de winter, in de binnenkeuken gekookt werd, betekent nog niet dat
de pronkstatus van deze ruimte direct verdween en dat men niet vertrouwd
was met de culturele categorieën zoals die in de zeventiende eeuw in woord
en beeld op de keuken werden geprojecteerd. Wanneer de omstandigheden
het toelieten, koos men ervoor in een aparte ruimte te koken.
In Maassluis lag vrijwel bij iedereen, of het nu notabelen of nalaters uit de
middengroepen betrof, zowel in de zeventiende als in de achttiende eeuw
een bed in de binnenkeuken of -kamer. In de eerste helft van de achttiende
eeuw lag er bij tweederde van de nalaters een bed in dit vertrek, in het derde
kwart van de achttiende eeuw bij de helft en aan het eind van de achttiende
eeuw weer in twee van de drie gevallen. Ook wanneer er geen bed meer lag,
trof de notaris nog wel vaak wat beddengoed aan en kon indien nodig de
bedstede zo weer in gebruik worden genomen.
46. Stevin, Materiae Politicae, 1649, pp. 66-67. 47. Corbeau, ‘Pronken en koken’, 1993,
p. 373. 48. Ibidem, p. 370.
97