PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

was het in elk geval tot ver in de achttiende eeuw niet ongebruikelijk om het
bed met een ander te delen. In het laat-achttiende-eeuwse Maassluise breien
naaihuis voor arme weduwen werden de oudere vrouwen volgens de reglementen
geacht een slaapplaats te delen: de bedsteden waren gereserveerd
voor de opzichtsters, de slaapbanken voor de overige dames. 40 Ook Chistoffel
Baerken deelde als kostschooljongen een bed met een andere leerling.
Waar de grens voor Baerken lag, blijkt misschien uit het verslag van
hetgeen hem was overkomen toen hij als handelaar in 1799 een reis naar
Mulheim aan de Roer maakte om daar een voorraad kolen te kopen. Tijdens
een overnachting in een herberg stapte toen onverwacht een vreemde bij
hem in de bedstede. Baerken had nergens op gerekend ‘omdat er maar eene
bedstee gevonden wierd, en beneden was mij daarvan niets gezegt’. Het was
vooral het onverwachte: ‘Indien de vrouw mij had gezegt dat nog iemand bij
mij zou komen slaapen, dan zou ik geen de minste vrees gehad hebben.’ De
vreemdeling ‘ontkleedde zich’, aldus Baerken, en ‘leijde sig vervolgens voor
op het bed’. Pogingen om te weten te komen wie de vreemdeling was, liepen
op niets uit: ‘Ik kreeg niet anders als een duijster en dubbelzinnig antwoord.’
Toen de vreemdeling na enige tijd aankondigde dat er nog iemand bij zou
komen, raakte Baerken in paniek: ‘Ik had nu een vaste verbeelding opgevat
dat ik in een Dieve en moordenaarshuis gelogeert was, en dat wanneer den
tweeden kwam, dat zij mij dan zouden vermoorden en het geld rooven.’ Het
scheelde weinig of Baerken was uit voorzorg zelf maar tot actie overgegaan;
tot drie keer toe overwoog hij om zijn bedgenoot met een groot knipmes dat
hij bij zijn vertrek uit Doesburg meegenomen had ‘den hals af te snijden’.
Uiteindelijk verliet Baerken in paniek zijn logeeradres, ‘hebbende de slaapmuts
op het hoofd en den hoed daar nog op, en de riem met geld van vooren
onder de jas’. 41 Over dit voorval zei hij later: ‘Dog het is tog altoos een onvergeefelijk
stuk voor die vrouw dat zij mij van te vooren niet heeft gezegt dat
nog iemand bij mij zou koomen slaapen, en zij hadden die persoon moeten
gezegt hebben; dat hij niet zonder ligt op de kamer had moeten koomen.’ 42
slaapkamertjes
De boedel van meesterchirurgijn Willem Pannevis en diens echtgenote
Lidia Mensert uit 1776 biedt een fraaie illustratie van het gebruik van de ver-
35. Chomel, Huishoudelyk Woordboek, 1743, deel ii, p. 1167. Chomel verwijst hier naar
Borromaeus, wiens handelingen voor het eerst in 1582 verschenen zijn onder de titel Acta
Ecclesiae Mediolanensis. 36. Elias, Het civilisatieproces, 1982, deel i, pp. 218-228. Vgl. voor
een op Elias’ theorie gebaseerde ‘lineaire’ schets van de veranderingen op het gebied van
het slapen: Gleichmann, ‘Enkele sociale veranderingen in het slapen’, 1981. Voor een meer
genuanceerde beschouwing zie Korff, ‘Einige Bemerkungen zum Wandel des Bettes’,
1981. 37. Goffman, The presentation of self in everyday life, 1959, pp. 106-140. 38. Ver
Huell, Levensherinneringen 1787-1812, 1996, p. 21. 39. Ibidem, p. 7. 40. Diaconiearchief
Hervormde Gemeente Maassluis, inv. nr. 94, Stukken betreffende de inrichting van een
huis waar vrouwen in ruil voor huisvesting moeten naaien, stoppen en breien, 1795-1807.
41. Baerken, Levens-Beschrijving, 1822, pp. 65-67. 42. Ibidem, p. 73.
93