PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

92
kinderen niet bij zich moeten laten slapen wanneer zij ouder zijn dan vijf of
zes jaar. Ook broers en zusters en ‘luiden van byzondere kunne’ zou men niet
bij elkaar te bed mogen leggen. De praktijk liet zich niet zo snel veranderen.
Nog in 1743 wordt in de Nederlandse vertaling van het Huishoudelyk Woordboek
van Chomel onder het trefwoord ‘vader’ de bisschoppelijke vermaning
opgenomen. 35
Norbert Elias heeft aan de hand van normatieve bronnen de geschiedenis
van het slapen beschreven als een langdurige ontwikkeling waarin geleidelijk
de behoefte aan privacy en afzondering toeneemt. Net als andere lichamelijke
verrichtingen werd ook het slapen, aldus Elias, steeds meer ‘achter de
coulissen’ van het maatschappelijke leven geplaatst: ‘Het gezin is als enige
legitieme, maatschappelijk aanvaarde enclave voor deze en vele andere
menselijke functies overgebleven.’ 36 Op Elias’ theorie, waarin een geleidelijke
verscherping van de schaamte- en pijnlijkheidsgrenzen centraal staat,
sluiten de beschouwingen van Goffman over de in de tegenwoordige samenleving
zo vanzelfsprekend aanwezige scheidslijnen tussen backstage en frontstage
goed aan. De slaapkamer vormt, aldus Goffman, een van die backstageplaatsen
waar men zich niet hoeft te conformeren aan de rol die men geacht
wordt te spelen. 37 Het probleem is dat we niet weten aan welke ongeschreven
regels men zich in bed te houden had. Hoe beschamend was het bijvoorbeeld
wanneer verwanten of vreemden elkaar in bed per ongeluk aanraakten?
Dat in veel huishoudens niet voor iedereen een eigen matras beschikbaar
was, is wel zeker. In het gezin van de Doesburgse stadsboer Diederik waren
in 1775 slechts twee bedden (ofwel matrassen) voorhanden op een totaal van
zeven personen: hijzelf, zijn echtgenote, vier kleine kinderen en een dienstmeid.
De Doesburgse winkelier Beemer had slechts twee bedden te verdelen
tussen hemzelf, zijn vrouw en hun vier kinderen boven de vijftien. Hendrik
Theunissen, baas van de Doesburgse stadswerken, moest in 1796 met zijn
vrouw en vier tieners (drie meisjes van respectievelijk 10, 14 en 19 en een
jongen van 18) een groot bed en twee kleine bedden zien te verdelen.
Bij hevige kou zal men ongeacht eventuele conventies bij elkaar in bed
zijn gekropen, eenvoudigweg om te overleven; zo deelde de Doesburgse
patriciërszoon Ver Huell als tiener tijdens een strenge winter samen met zijn
broer en twee zusjes het bed: ‘Het vroor zoo hard dat de beddelakens van het
ledikant waar wij vier naast elkander in sliepen, aan de mond vast vriesden.’
38 Op jongere leeftijd sliep Ver Huell in Zutphen op de slaapkamer bij
zijn grootouders. Ver Huell keek er zonder enig gevoel van ongemak op
terug: ‘Aan het voeteneind van het groot ledikant stond een klein ledikantje
voor mij, waarover de gordijnen van het groote hingen. Nu en dan stond
mijn grootvader gedurende de nacht op. Hij wist op het gevoel een eenigszins
schemerend nachtlicht te vinden om een pijp te ontsteken en dan
wandelde hij in zijne gebloemde japon de kamer op en neer, overluid Latijnsche
en Grieksche vaerzen opzeggende.’ 39
In semi-publieke instellingen als weeshuizen, herbergen en gasthuizen