PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

een duidelijke keuze in het gebruik van de ruimte en de organisatie van het
huishouden: een bed in de muur neemt weinig ruimte in beslag en biedt een
relatief beschermde, warme slaapplaats. De plaats waar men zich te ruste
legt, staat echter vast; er kan niet geschoven worden. Hoge bedsteden ten
slotte hielden weliswaar tocht tegen, maar waren niet erg praktisch bij het inen
uitstappen. Voor de Fransman Desjobert, die op zijn reis door Holland
kennelijk dikwijls in dergelijke bedsteden sliep, was dit een groot ongemak:
‘Les bois des lits forme[nt] une caisse dont les rebords sont très incommodes,
lorsqu’on en veut sortir.’ 32 De wijze waarop Desjobert over de bedden
schrijft, illustreert hoezeer men aan een vertrouwde slaapplaats hechtte. 33
Een voor de hand liggend antwoord op de vraag waarom in de kustgewesten
in veel gevallen eerder voor de bedstede, en in landstreken eerder voor
een ledikant werd gekozen, biedt het klimaat; een gewoon los ledikant biedt
weinig bescherming tegen vocht en tocht. Dat in die gebieden waar men in
ledikanten sliep, doorgaans niet in het woon- en kookvertrek, maar in kleine
aparte kamers werd geslapen, kan geen toeval zijn: in het woonvertrek nam
een ledikant overdag immers onnodig ruimte in beslag. 34
De grote ledikanten met luxueuze behangsels kunnen we zonder meer tot
de statussymbolen van de notabelen rekenen. In Doesburg komen ze in de
zeventiende eeuw reeds voor, in Maassluis vooral in de achttiende eeuw.
Slaapbanken komen we in beide plaatsen vrij algemeen tegen; het waren
eenvoudige bedden die in de Doesburgse openbare verkopingen en getaxeerde
boedels hooguit vier gulden opbrachten. Het zullen gemakkelijk
verplaatsbare slaapplaatsen zijn geweest, net als de veel minder gangbare
paviljoenbedden, die we slechts bij negen Doesburgse en drie Maassluise
nalaters tegenkomen. Van dit oorspronkelijk uit Frankrijk afkomstige type
bed bestonden ook weer dure en minder dure uitvoeringen, met prijzen bij
openbare verkopingen variërend van fl. 42 (stoffenkoopman David Levy
Haas, 1799) en fl. 9-10 (lommerdhouder Moses Philip Gomperts, 1793) tot
fl. 1-16 (Bernart Picart, 1803).
samen of gescheiden slapen
Zowel van kerkelijke als wereldlijke zijde werd vanaf de reformatie kritiek
geleverd op het delen van een bed met verwanten. Niet alleen de protestantse,
maar ook de katholieke kerkelijke overheden namen stelling. Zo had
aartsbisschop Carolus Borromaeus (1538-1584) in 1582 in de handelingen
van het concilie van Milaan de waarschuwing laten opnemen dat ouders hun
31. Zie ook Wijsenbeek-Olthuis, ‘Vreemd en eigen’, 1992, p. 97. 32. ‘Voyage aux Pays Bas
en 1778 par Louis Desjobert’, 1911, p. 141. 33. Volgens Montaigne (1533-1592) werden
Duitsers ziek indien ze op matrassen sliepen, Italianen in het geval van veren bedden en
Fransen indien ze geen haardvuur en beddengordijnen hadden. Zie Mohrmann, ‘Perspektiven
historischer Sachforschung’, 1992, p. 152. Voor verschillen in slaapmeubilair in de
Zuidelijke Nederlanden zie Weijns, Volkshuisraad in Vlaanderen, 1974, deel i, pp. 321-365.
34. Zie bijvoorbeeld Schelstraete e.a., Het einde van de onveranderlijkheid, 1987.
91