PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

82
erop te wijzen dat het gebruik van de leunstoel bovendien strikt persoonsgebonden
was: viel de man weg, dan verloor de leunstoel zijn functie.
Hetzelfde zien we in een overeenkomst tussen een vissersweduwe en haar
schoonouders: er werd bepaald dat de weduwe alles wat ze met haar man in
gemeenschap had bezeten mocht houden, mits zij de schulden op zich nam
en aan de schoonouders behalve dertig gulden en de kleren van haar man ook
een leunstoel gaf. 17
Een vooral emotionele waarde moet de stoel hebben gehad waarin de oom
van Christoffel Baerken iedere avond na de maaltijd bij het vuur in de
binnenkeuken zat te slapen, terwijl zijn echtgenote in hetzelfde vertrek in de
bedstede lag en Baerken met zijn nichtje in de achterkeuken tot diep in de
nacht de tijd doorbracht.
Overigens was het niet altijd vanzelfsprekend dat men ging zitten.
Misschien bleven de kinderen bij de dagelijkse maaltijd aanvankelijk staan,
zoals bijvoorbeeld te zien is op de gravure Gebed voor de maaltijd (1609) van
Claes Jansz. Visscher. 18 Boedelbeschrijvingen vormen voor het achterhalen
van dergelijke codes een slechte bron. Alleen vermeldingen als de ‘kindstastoelen’,
die in zestiende-eeuwse Leidse inventarissen werden aangetroffen,
geven (mogelijk) iets aan; ze zouden kunnen verwijzen naar een soort houten
vlondertjes waarop kinderen aan tafel stonden.
In het spectatoriale geschrift De Philantrope wordt het in 1761 als vanzelfsprekend
beschouwd dat kinderen aan aparte tafeltjes zaten; de door de
auteur bekritiseerde tabakssnuivers zouden het voorbeeld van de kinderen
moeten volgen door zich van het gezelschap af te zonderen en ‘gelyk de
kinderen, aan een tafeltje alleen te [gaan] zitten’. 19 In één Maassluise inventaris
wordt inderdaad melding gemaakt van een ‘kindertafeltje’ (1788). Een
dergelijk onderscheid naar leeftijd bij de dagelijkse maaltijd zal echter niet in
alle milieus gangbaar zijn geweest.
De norm bij de inrichting van het belangrijkste woonvertrek in het modale
zeventiende-eeuwse huishouden was vermoedelijk een klein tafeltje met
zes stoelen en een grote tafel met één of twee banken. Het ligt voor de hand
dat de grote tafels net als de banken doorgaans bij het venster stonden en de
kleine tafeltjes in de buurt van de haard. Een dergelijke opstelling nam de
minste ruimte in en men profiteerde van het daglicht. Bij de oom en tante van
Christoffel Baerken zat men altijd bij het vuur, behalve tijdens de maaltijd:
‘Het was nabij 12 uuren en bijna tijd om te eeten; wij gingen bij het vuur zitten
en onderwijl wierd de tafel gedekt, zijnde de eerste maaltijt die wij van het
nieuwe jaar deeden. Na het eten plaatste sig een ieder weder bij het vuur.’ 20
Ging het er in andere gezinnen ook zo aan toe, dan mogen we aannemen dat
het middagmaal (de hoofdmaaltijd) aan de tafel bij het raam werd genuttigd.
In verschillende studies over wooncultuur is gewezen op het gegeven dat
rechthoekige tafels een hiërarchische rangschikking afdwingen, terwijl bij
een ronde tafel niemand aan het hoofd of aan het ‘lager einde’ zit. In de loop