PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

onderzoek naar de verspreiding van één of meer leunstoelen inzicht kunnen
geven in eventuele veranderingen in het gezinsbeeld. De prominente aanwezigheid
van één leunstoel in het woonvertrek van de negentiende-eeuwse
burgerij is wel geduid als een bevestiging van de positie van de vader als
hoofd van het gezin. De aanwezigheid van een tweetal leunstoelen in hetzelfde
vertrek bij de hogere burgerij zou op een andere positie van de vrouw in
het gezin duiden, hetgeen zou samenhangen met de emancipatie van de
vrouw. De geringe belangstelling voor de leunstoel bij de boeren in het achttiende-
en vroeg-negentiende-eeuwse Holland zou op haar beurt ook te verklaren
zijn vanuit de meer gelijkwaardige positie van de boerin in het gezin.
Dat sommige boeren later wel overgingen tot de aanschaf van één leunstoel
in het boerenwoonvertrek werd als teken van verburgerlijking gezien. En in
die gevallen dat boeren één of twee leunstoelen in het mooie vertrek hadden
staan, zouden zij dit uit statusoverwegingen hebben gedaan, ‘niet om er in te
zitten en dus ook niet om een gezinshiërarchie mee uit te drukken’. 10
In het zeventiende-eeuwse Doesburg was de leunstoel voorbehouden aan
de bovenlaag van de bevolking, om pas in de loop van de achttiende eeuw ook
bij een deel van de middenstand gangbaar te worden. In Maassluis daarentegen
komt de leunstoel dan al voor in alle lagen van de bevolking: onder
de vijftien zeventiende-eeuwse leunstoelbezitters bevinden zich behalve
enkele burgemeesters en grote ondernemers ook een paar kleine zelfstandigen
en zeevarenden. In de achttiende eeuw komen we leunstoelen tegen bij
drie op de vier notabelen, bij meer dan de helft van de middenstanders en bij
zeker één op de drie zeevarenden en minvermogenden.
Bij de meeste Maassluise nalaters stond er één leunstoel per vertrek. Zes
notabelen (een secretaris, twee chirurgijns, een deurwaarder, een collecteur
en een schepen) en twee winkeliersters hadden twee leunstoelen in het voorhuis
of in een ander ontvangstvertrek staan. Ook in Doesburg waren er
enkele notabelen bij wie we twee leunstoelen tegenkomen.
Er bestonden zeker strenge hiërarchische codes rond het zitmeubilair. In
het (grotendeels uit het Frans vertaalde manierenboekje) Nieuwe Verhandeling
Van de Hoofsche Welgemanierdheyt wordt in de eerste druk uit 1669
uitgelegd: ‘de leuningstoel is de aensienlykste, de Spaensche stoel volgt
daerna, en dan komt de vouwstoel’. 11 Het kon echter riskant zijn om dergelijke
etiquetteboekjes strikt naar de letter te nemen. In twee achttiendeeeuwse
uitgaven van hetzelfde boekje heeft er een merkwaardige verandering
in de tekst plaatsgevonden: niet de ‘vouwstoel’, maar de ‘Vrouwe-stoel’
wordt zowel in de uitgave van 1733 als in die van 1768 als laatste genoemd. 12
In Van Laars Groot Ceremonie-boek, verschenen in 1735, leest men ten slotte:
10. Voskuil, ‘Boedelbeschrijvingen’, 1987, m.n. pp. 52-53; Doelman, ‘Der Lehnstuhl’,
1991; Van Staveren, Aspecten van de materiële cultuur, 1990. Vgl. Gay, The bourgeois
experience, 1994, deel i, p. 439. 11. Nieuwe Verhandeling Van de Hoofsche Welgemanierdheyt,
1669, p. 25. 12. Nieuwe Verhandeling Vande Hoofsche Welgemanierdheyt, 1733, p. 23;
De Hoofsche Welleventheid en Loffelyke Welgemaniertheid, 1768, pp. 22-23.
79