PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

verschillende soorten zetels, waarvan sommige al in zestiende-eeuwse inventarissen
worden genoemd: driestallen (eenvoudige stoeltjes op drie poten),
schabellen (kleine éénpersoonsbankjes), ‘sitten’ en ‘zetels’. 7
Incidenteel wordt melding gemaakt van ‘mannen-’ en ‘vrouwen-stoelen’.
Deze waren er in verschillende soorten, variërend van eenvoudig tot
luxueus. Het betreft hier dan ook niet een bepaald type stoel. Vermoedelijk
verwijst het idioom naar een verschil in de hoogte van de zitting, waarbij de
vrouwenstoel dan een lage zitting had. 8 Op een in 1617 door Willem Buytewech
gemaakte tekening van een gezin bij de haard is het verschil in
zithoogte goed te zien (afb. op p. 78). 9 Het hoeft hier niet zonder meer om
een hiërarchisch onderscheid te gaan. Binnen het gezin zal de vrouw doorgaans
de zorg voor het (lage) haardvuur hebben gehad en hierbij was een lage
stoel eenvoudigweg handiger dan een hoge. Ook voor naald- en breiwerk
was een lage stoel misschien handiger: gestrekte benen kunnen als tafelruimte
worden gebruikt.
Na 1700 verdwijnen de mannen- en vrouwenstoelen uit de inventarissen.
Bij de Doesburgse koopmansfamilie Jansen-van Grevenbroeck stonden
twee ‘mansstoelen’ en een ‘vrouwenstoel’ op de hangzolder, een ruimte waar
naar alle waarschijnlijkheid alleen geslapen werd. Beneden stonden, zoals
we zagen, een luxueuze met rusleer beklede beugelstoel, twee stoelen met
blauw fluweel bekleed en vier stoelen met blauw laken bekleed. Over lage of
hoge stoelen wordt niet gerept. Alleen in de keuken, waar de maaltijden
werden bereid op een open vuur, stond nog een klein stoeltje. De rest van de
stoelen stond vermoedelijk tijdens de maaltijd rond een tafel en dan waren
hoogteverschillen niet erg praktisch.
Zoals het al dan niet voorkomen van zitmeubels voor één persoon kan
worden beschouwd als een indicator van een veranderende zitcultuur, zo zou
6. Zie over dit poppenhuis Pijzel-Dommisse, De 17de-eeuwse poppenhuizen in het Rijksmuseum,
1994. 7. Zie Fock, ‘Hoe het zat in de Middeleeuwen’, 1974; en Weijns,
Volkshuisraad in Vlaanderen, 1974, deel i, pp. 169 en 220, noot 15. 8. Boedels uit het
zeventiende-eeuwse Leeuwarden wijzen ook in die richting, met vermeldingen als: ‘drije
olde leege vrouwen stoelen’ en ‘een lege vrouwen spaense stoel’ (ora Leeuwarden, inv.
nr. y13, 1601). Met dank aan H. Nijboer. Naar aanleiding van een tweedelige, in hoogte
ongelijke set zeventiende-eeuwse Indische stoelen is gesuggereerd dat het verschil in
hoogte te maken had met de gewoonte van Indische dames om in huiselijke kring met
gekruiste benen of met een been onder het lichaam te zitten. Bij meer formele gelegenheden
gingen de vrouwen op een hoge stoel zitten. Zie Liefkes, (vragenrubriek), 1973.
9. Zie ook bijvoorbeeld de lage stoel bij: Jacob Vrel, Vrouw bij het raam, 1654 (olie op
paneel, 66 x 47,5 cm), Wenen, Kunsthistorisches Museum; en Gerard ter Borch, De
Verloofde (olie op doek, 91 x 71 cm), Parijs, Petit Palais, Collectie Dutuit (afbeelding in
Franits, Looking at Seventeenth-Century Dutch Art, 1997, resp. pp. 94 en 100). In Brunswijk,
waar rond 1600 in vrijwel iedere inventaris onderscheid werd gemaakt tussen hoge en
lage stoelen, waren de lage stoelen steeds in de minderheid en beperkte hun aanwezigheid
zich tot de ‘Diele’ of de ‘Stube’, twee vertrekken met een stookplaats. In zeventiendeeeuwse
inventarissen uit het Westfaalse Munster werden vrouwen- en mannenstoelen
voornamelijk bij notabelen aangetroffen. Voor beide plaatsen zie Mohrmann, Alltagswelt
im Land Braunschweig, 1990, p. 376.
77