PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

76
zie kleurafbeelding
op p.134
In dit verband is het interessant om ook een blik te werpen op de afbeeldingen
van meubels en klein huisraad in het moraliserende Het Leerzaam
Huisraad (1711) van Jan Luiken. Voor de bestudering van de materiële
cultuur vormt dit werk een belangrijke bron, en we zullen er dan ook nog
dikwijls aan refereren. Wat ons hier vooral interesseert zijn de afbeeldingen
waarop mannen, vrouwen en kinderen samen in één vertrek zijn afgebeeld,
gezeten rond de kachel, bij de haard of aan tafel rond het schijnsel van een
kaars of een lamp. Zien we hier de beperkingen van een huis waarin, anders
dan in het ideale woonhuis van Stevin, ofwel weinig ruimte was, ofwel lang
niet alle vertrekken waren voorzien van licht- en warmtebronnen? Of
hebben we hier te maken met een ander ordeningsprincipe, waarbij niet
zozeer het individu als wel het gezin centraal stond, en waarbij men welbewust
niet alle ruimten in huis even intensief gebruikte en bijvoorbeeld
bepaalde vertrekken als pronkruimte inrichtte? Een dergelijke modelmatige
differentiatie in vertrekkengebruik houdt het zeventiende-eeuwse poppenhuis
van Petronella Oortman ons voor, met naast de kleine kookkeuken een
afzonderlijke pronkkeuken. 6
In dit hoofdstuk gaat de aandacht uit naar de manier waarop men vorm
gaf aan het dagelijks verblijf in huis. In hoeverre werden daarbij scheidslijnen
gesuggereerd tussen binnen en buiten, oud en jong, mannen en vrouwen,
hoofdbewoners en personeel? Wat voor rol speelde de wisseling van de
seizoenen bij de inrichting van de woonruimte?
zitten
Voor de meeste nalaters speelde het belangrijkste deel van het dagelijks
leven in huis zich af rond de haard. Het haardvuur werd gebruikt om op te
koken, het was een bron van warmte en licht en het nodigde uit om bij weg te
dromen. Een nadeel van het open haardvuur was de beperkte warmtestraling:
alleen in de directe omgeving van de haard was het behaaglijk. Men zal
daarom de voorkeur hebben gegeven aan losse zitmeubels waarmee men
dicht bij het vuur kon gaan zitten. Grote massieve zetels met een hoge
rugleuning hadden daarbij het voordeel dat zij bescherming boden tegen
tocht. De keuze voor een bepaald type zitmeubel is echter niet alleen een
praktische aangelegenheid, er zijn ook culturele aspecten aan verbonden;
een bank biedt een gemeenschappelijke, ongedeelde zitplaats voor meer
personen, in een stoel zit men alleen.
In de zeventiende eeuw komen we losse zitbanken tegen in alle lagen van
de bevolking. Vaak hadden ze een dubbele functie: behalve om op te zitten
werden ze ook gebruikt als bergruimte en misschien als slaapplaats. Naast
deze banken, die dikwijls een plaats zullen hebben gekregen bij het venster
om optimaal van het licht te kunnen profiteren, waren er in vrijwel alle
huizen ook stoelen te vinden. Bij notabelen betrof het hier doorgaans