PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

werd vaak wat bijverdiend met een winkeltje, de verkoop van garnalen of
bijvoorbeeld met een mandenmakerij.
Van huisnijverheid komen we in de bronnen doorgaans weinig sporen
tegen, en de vraag in hoeverre sprake was van zelfvoorziening, bijvoorbeeld
op het gebied van voedselvoorziening en kleding, laat zich noch voor Maassluis,
noch voor Doesburg direct beantwoorden.
Ten aanzien van de productie en verkoop van bier golden doorgaans
strenge regels, en we mogen dan ook aannemen dat Doesburg in 1653 inderdaad
vijf brouwhuizen en drie brouwerijen telde, zoals het verpondingskohier
aangeeft. Zij bedienden onder meer de plaatselijke herbergen. Het
Gasthuis en het Grote Convent hadden hun eigen brouwerij. 60 In het Maassluise
kohier uit 1680 worden geen brouwers genoemd. Wel vinden we hier
negen bierschippers, een bierdrager en een biersteker (een groothandelaar in
bier). Bier werd van elders (uit Schiedam) aangevoerd, ten behoeve van de
schepen, de verkoop op straat (in het dorp stonden diverse bierstallen), de
verkoop aan particulieren en de verkoop aan de acht herbergiers, voor wie de
vier brandewijntappers die het kohier vermeldt wellicht geduchte concurrenten
vormden. 61
Het zogeten zout- en zeepkohier uit 1680 vermeldt nog geen koffie- en
theeverkopers in Maassluis. Een eeuw later, in 1779, telde het dorp op een
bevolking van ongeveer 6000 inwoners in totaal 58 winkeliers met een
vergunning voor de verkoop van koffie, thee en chocolade. 62 Tot die groep
behoorde ook de joodse koopman Levij Salomon. Salomon verkocht in zijn
winkel koffie, chocolade en veel verschillende soorten thee, in prijs variërend
van 28 tot 56 stuivers per pond. Vermoedelijk kon in de winkel zelf
worden geproefd; in de inventaris wordt melding gemaakt van de aanwezigheid
van acht ‘thee-proefpotjes’. Een andere mogelijkheid is dat deze alleen
voor de verkoop bestemd waren, net als al het andere serviesgoed dat in de
winkel werd aangetroffen.
In totaal werden in 1680 in Maassluis zestien bakkers en vier baksters
geteld, hetgeen zou betekenen dat op een bevolking van minimaal 4100
inwoners iedere bakker voor ten minste tweehonderd inwoners brood moest
bakken. Dit aantal lijkt erg groot. 63 Het haardstedenkohier doet vermoeden
58. Vgl. het uitgebreidere overzicht van de verschillende ambten en functies in Zutphen in
Frijhoff, ‘Zutphens geschiedenis’, 1989, pp. 107-109. 59. oa Maassluis, inv. nr. 521,
Kohier van het zout-, zeep-, heere-, en redemptiegeld, 1680; en oa Delft, inv. nr. 1763,
Kohier op het gemaal van Maassluis, 1680. 60. Van Petersen en Harenberg, Doesburg,
1987, p. 26. 61. Al omstreeks 1500 was het brouwen van bier in hoofdzaak een stedelijke
aangelegenheid. Toch waren er (ook in de zeventiende en achttiende eeuw) ook in
sommige dorpen brouwerijen gevestigd, met name in Zuid-Holland. Over de regelgeving
en de praktijk in de brouwindustrie tussen 1500 en 1800 (met name in Holland) zie
Yntema, ‘Een kapitale nering’, 1994. 62. oa Maassluis, inv. nrs. 992-993, Registers van
verleende vergunningen voor de verkoop van zout, zeep, koffie, chocolade, bier, vlees en
andere artikelen en de verhuur van paarden en rijtuigen, 1750-1806. 63. Frijhoff kwam
voor Zutphen op dezelfde verhouding: in 1678/1679 waren daar 37 bakkers op ca. 7500
inwoners. Maar het garnizoen had hier wellicht zijn eigen bakkers. Zie Frijhoff, ‘Zutphens
61