PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

vloot Maassluis in een ‘vrouwendorp’ veranderde? In 1747 was blijkens het
zogeheten kohier van de weerbare mannen ruim zestig procent van de
mannelijke beroepsbevolking in Maassluis zeevarend (796 zeevarenden op
een totaal aantal van 1305 mannen). 39 Natuurlijk was niet iedereen tegelijk
op zee en was ook niet iedereen getrouwd, maar de uittocht van de vissersvloot
moet hoe dan ook een ingrijpende gebeurtenis zijn geweest.
De aanwezigheid van een in omvang en samenstelling wisselend garnizoen
maakt demografisch onderzoek naar een plaats als Doesburg uiterst
lastig. 40 Wel kunnen we aan de hand van het in 1653 opgestelde hoofdgeldkohier
een beter beeld krijgen van de omvang en samenstelling van de huishoudens
bij ten minste een deel van de burgerbevolking. 41 Het betreft hier
een lijst van alle huishoudens die verplicht waren het zogeheten hoofdgeld te
betalen. In totaal gaat het om 422 huishoudens, verdeeld over drie klassen:
52 in de eerste klasse, 58 in de tweede klasse en 312 in de derde klasse. Vrijgesteld
van betaling waren alle in de stad aanwezige ruiters en soldaten, alle
gastwezen, alle bewoners van de armenhuizen en ‘alle andere die het pro deo
begeeren’. Deze groepen blijven dus buiten ons gezichtsveld. Als we uitgaan
van één huishouden per woning, moet het hier om zeker 44 procent van alle
huishoudens zijn gegaan. 42
In de eerste klasse vinden we de elite van Doesburg terug, ofwel de ‘primi’,
zoals het kohier aangeeft. In deze groep (doorgaans zeer ruim behuisde)
burgers telde een huishouden gemiddeld vijf personen. Bij 83 procent
was personeel inwonend; in de meeste gevallen hooguit twee dienstboden,
maar er waren ook notabelen voor wie dit te weinig was: luitenantsweduwe
Coutis liet zich als alleenstaande dame terzijde staan door drie dienstboden.
De huishoudens in de tweede klasse, waarin we de subtop ofwel de
‘secundi’ tegenkomen (enkele notabelen, een schoolmeester, en welgestelde
kooplieden) telden gemiddeld 4,3 personen. Hier had slechts de helft van de
gezinnen personeel in huis. Bij de ‘infimi’, de derde klasse met veel kleine
zelfstandigen, had nog niet één op de tien gezinnen personeel in huis. In deze
klasse werden alleen de volwassenen aangeslagen. De gemiddelde omvang
van het huishouden blijft hier dus onbekend.
Slechts in tien gevallen is sprake van oudere inwonende verwanten.
Daarentegen was het wel heel gebruikelijk om kinderen van anderen in huis
35. Wolff-Bekker en Deken, Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart, 1910 9 , p. 110.
36. Zie ook Holthuis, Frontierstad bij het scheiden van de markt, 1993, p. 101. 37. oa
Doesburg, inv. nr. 2600, Lijsten van inkwartiering van verschillende troepen en andere
stukken dienaangaande, 1622-1800. 38. Kranenburg, De zeevisscherij, 1946, p. 44. 39. oa
Maassluis, inv. nr. 902, Kohier weerbare mannen, 1747. 40. Voor een benadering van
hetzelfde probleem in Zutphen zie Frijhoff, ‘Zutphens geschiedenis’, 1989. 41. oa
Doesburg, inv. nr. 824, Verbalen van de hoofdschatting, 1653. 42. Doesburg telde
namelijk blijkens het verpondingskohier 751 woningen. Trekken we hiervan de 422
huishoudens uit het hoofdgeldkohier af, dan komen we uit op 329 huishoudens, dus
44 procent.
55