PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

304
zilveren poppengoed een brede verspreiding. De beschreven verzamelingen
vertoonden het hele huiselijk leven nog eens in het klein, zoals bij Anna
Jorisdr. de Bije, wier ‘zilveren poppekraam’ in 1760 22 stuks zilver telde,
met onder meer een rustbank, een schommel en roostertjes. 44
Een meer lokaal gebonden betekenis hadden de miniatuurscheepjes.
Zoals de modelscheepjes op het visserijbord in de Grote Kerk de band
tussen arbeidsmilieu, leefomgeving en geloof zullen hebben gesymboliseerd,
45 zo representeerden zij in het particuliere woonhuis ongetwijfeld de
band tussen de bewoner, diens arbeidsmilieu en de leefomgeving. Dergelijke
‘balkhangertjes’ komen we in Maassluis bij negen nalaters tegen. Alle
eigenaars waren nauw bij de scheepvaart of het visserijbedrijf betrokken:
drie schippers (1682, 1781 en 1783), twee stuurlieden (1691 en 1732), een
scheepstimmerman of reder (1685), een boekhouder (1777) en twee kooplieden
(1697 en 1778).
Dit aantal van negen scheepjes in Maassluis is hoog; in inventarissen uit
het Zuiderzeestadje Medemblik komen we dergelijke scheepjes helemaal
niet tegen, ook al zouden we ze ook daar mogen verwachten gezien de betrokkenheid
van veel inwoners bij scheepvaart en visserij. Wellicht bestond er
een speciale markt voor dergelijke scheepjes in dit Zuid-Hollandse vissersdorp.
Een van de lokale producenten was dan mogelijk het echtpaar Schoevaarts-Vermeer.
In hun inventaris, opgemaakt in 1799, werden maar liefst
drie scheepjes aangetroffen, samen met andere objecten en diverse gereedschappen
die op een vorm van huisnijverheid lijken te wijzen.
Ook de incidenteel voorkomende vermeldingen van ‘een zilveren visje,
gemaakt als een haring’, of ‘een verguld visje gemaakt als een kabeljauw’ zijn
gemakkelijk te relateren aan arbeidsmilieu en met de visserij verworven welstand.
Beperken we ons niet tot hetgeen in schriftelijke bronnen is terug te
vinden, maar kijken we ook naar de artefacten zelf, dan wordt pas duidelijk
hoe bezeten men moet zijn geweest van die wereld in miniatuur en hoe belangrijk
de rol van ook dit soort objecten kan zijn geweest in de constructie
van een ‘Hollandse’ identiteit. Een mooi voorbeeld zijn de loddereindoosjes
(geurdoosjes) in de vorm van een linnenkabinet of bijbel. 46
De ‘wereld in miniatuur’ stond deels natuurlijk ook voor een bepaalde
stijl en smaak, voor overvloed en luxe, voor een bepaald esthetisch gevoel.
Het waren voorwerpen die ‘kijkgenot’ en ‘voelgenot’ boden en een distinctieve
waarde hadden omdat niet iedereen ze in huis had of van het bestaan op
de hoogte was. Tot die wereld behoorden de meeste beeldjes, beesten,
schoentjes, stoofjes en poppetjes van porselein en Delfts aardewerk, en de
talrijke pulletjes en vaasjes die vaak in één adem met de beeldjes werden genoemd.
In Doesburg bleef de verspreiding van dit siergoed relatief beperkt.
De rijke jurist Van Leenhoff (1754) was mogelijk een van de weinigen in
Doesburg met een verzameling porselein en Delfts aardewerk die zich enigszins
kon meten met die van sommige achttiende-eeuwse Maassluizers; in
zijn collectie van 355 stuks porselein bevonden zich zo’n veertig papegaai-