PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

290
kunnen afdoen als een verandering in esthetische opvattingen. Er was meer
aan de hand. Het komt ons voor dat we hier te maken hebben met een
cultuuromslag: wat eerst alleen in tweedimensionale vorm in huis was gehaald,
was in de achttiende eeuw ook in driedimensionale vorm aanwezig.
We kunnen de gegevens ook vanuit een iets andere invalshoek benaderen
en ons afvragen wat er op de afbeeldingen te zien was. Voor een dergelijk
onderzoek bieden de boedelbeschrijvingen bedroevend weinig informatie.
Slechts bij hoge uitzondering is de voorstelling beschreven. Alleen portretten,
wapenborden en kaarten worden regelmatig apart genoemd, maar ook
deze worden vaak niet nader gespecificeerd. In verreweg de meeste gevallen
noteerde men kortweg: ‘een schilderij’.
Voor Doesburg beschikken we echter over een paar inventarissen waarin
het merendeel van de afbeeldingen beschreven is. Voor de zeventiende eeuw
betreft het de koopmansfamilie Jansen-van Grevenbroeck (1666, elf schilderijen/prenten)
en drie leden van het patriciaat: de familie Bettinck-de
Malesarmes (1659, zestig schilderijen), de familie Lemmerman-Muijs
(1660, dertig schilderijen) en de familie Haeck-Portengen (1669, tachtig
schilderijen, 26 prenten, veertien kaarten). Voor de achttiende eeuw betreft
het de inventarissen van de notabele families Vles (1764) en Van der Horst
(1788). De verzameling van de familie Haeck-Portengen neemt binnen dit
groepje een speciale positie in, aangezien Elisabeth Portengen afkomstig was
uit een notabele Utrechtse schildersfamilie. 24 Nam Elisabeth reeds bij haar
huwelijk een dertigtal schilderijen mee, later werd deze verzameling met
nog eens vijftig stukken aangevuld. Zeker in dit geval moeten we er rekening
mee houden dat bij de keuze van de schilderijen behalve de voorstelling ook
de naam van de schilder een rol heeft gespeeld.
Voor Maassluis is de situatie niet veel beter dan voor Doesburg. Gelukkig
is er voor deze plaats in elk geval de gedetailleerde inventaris van de schilder
Hendrik Patijn (1729), van wie we weten dat hij als portretschilder verschillende
Maassluise notabelen tot zijn cliëntèle kon rekenen.
landkaarten
Zoals bekend bieden veel landkaarten niet alleen nuttige informatie over een
bepaald gebied, maar zijn zij vaak ook mooi om te zien. Mede om deze reden
waren er zowel in Maassluis als in Doesburg verschillende nalaters die een of
meer kaarten aan de muur hadden hangen. Terwijl in Doesburg de kaartenbezitters
echter op de vingers van één hand waren te tellen, komen wij ze in
Maassluis zowel in de zeventiende als in de achttiende eeuw in ten minste
één op de tien huizen tegen. In de achttiende eeuw betreft het hier anders
dan in Doesburg niet uitsluitend notabelen, maar ook een paar leden van de
middengroepen. In beide plaatsen hingen de kaarten meestal in de meest
‘publieke ruimten’ van het huis: het voorhuis of de gang.