PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

alle notabelen en grote ondernemers in deze periode meer dan achttien
‘schilderijen’, met als uitschieter herbergier Van der Key met maar liefst 74
stuks. Wellicht waren er klanten die hun consumpties in ‘schilderijen’
betaalden, en liet Van der Key deze schilderijen op zijn beurt weer veilen? 22
In de overige perioden heeft ongeveer de helft en in de periode 1760-1780
zelfs maar één op de vier ‘vermogende’ nalaters een dergelijk omvangrijk
‘schilderijen’-bezit. Het gemiddeld aantal ‘schilderijen’ per huishouden
daalt aanvankelijk sterk, om aan het einde van de achttiende eeuw weer licht
te stijgen. Bij de kleinere ondernemers zien we een soortgelijke schommeling,
met een top in het eerste kwart van de achttiende eeuw. Bij de minder
vermogenden en zeevarenden lijkt deze daarentegen juist rond het midden
van de eeuw te liggen.
Wanneer we uit het weinige materiaal voor Doesburg iets mogen afleiden,
zou geconstateerd kunnen worden dat er zowel in de zeventiende als in
de tweede helft van de achttiende eeuw bij twee op de drie notabelen meer
dan achttien ‘voorstellingen’ aan de wand hingen, en dat de rest van de bevolking
hier steeds bij achterbleef: in de meeste huishoudens hingen hier niet
meer dan vijf tot tien voorstellingen aan de muur. Van een duidelijke toe- of
afname in het gemiddeld aantal ‘schilderijen’ lijkt hier geen sprake.
Dat de schommelingen zoals we die voor Maassluis vaststelden in verband
gebracht moeten worden met veranderingen in het besteedbare inkomen,
is onwaarschijnlijk: doorgaans vertegenwoordigden de ‘schilderijen’
immers een te verwaarlozen deel van de totale waarde van het huisraad.
Interessanter zijn in dit verband de verklaringen die Van der Woude
heeft aangedragen voor de veranderingen in de omvang van het schilderijenbezit
in achttiende-eeuwse Delftse huishoudens. Hier deed zich in alle groepen
een daling voor. Bij de bovenlagen zou deze daling volgens Van der
Woude het gevolg zijn van het toenemende gebruik om muren te bekleden
met geverfd linnen. Bij de laagste vermogensklassen werden schilderijen
vervangen door aardewerken borden. Bij de middengroep, de nalaters met
een vermogen van tussen de twee- en zesduizend gulden, was de daling het
kleinst. Geverfd linnen was voor hen te duur. Maar, aldus Van der Woude,
in deze groep huishoudens was men óók niet geneigd de laagste klassen te
volgen in het gebruik van aardewerk als muurversiering: ‘Zij bleven vasthouden
aan de oude gewoonte hun muren te behangen met kaarten en schilderstukken.’
23
Niet alleen de wanddecoratie veranderde, maar ook de rest van het interieur.
En juist door ook naar de rest van het bezit te kijken wordt duidelijk dat
we hier met een ontwikkeling te maken hebben die we niet zonder meer
20. De Vries, ‘Peasant Demand Patterns and Economic Development’, 1975, tabel 6-8
t/m 6-10. 21. Geen enkel schilderij is hier beschreven. Slechts zeventien procent van de
nalaters in dit agrarische dorp beschikt over meer dan acht schilderijen. 22. Vgl. Miedema,
De archiefbescheiden van het St. Lucasgilde te Haarlem 1497-1798, 1980, deel i, pp. 136-137
en 157-159. 23. Van der Woude, ‘The volume and value of paintings’, 1991, pp. 289-290.
289