PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

282
nalaters zich een klokkenbezitter kan noemen. Zandlopers, ‘vieruurglazen’
en ‘halfuurglazen’ kenden een aanmerkelijk bredere verspreiding in dit dorp
van zeevarenden. Zij zullen vooral op het water hun dienst hebben bewezen;
dat we de enige zandloper in Doesburg in een schippersboedel tegenkomen,
onderstreept dit nog eens.
Het is het platteland waar de huisklok in de achttiende eeuw snel algemeen
wordt. Op het Friese platteland beschikte men reeds in de eerste helft
van de achttiende eeuw in zeventig procent van de huishoudens over een
klok. In Weesperkarspel was aan het einde van de achttiende eeuw in tachtig
procent van de boerenhuishoudens een klok. 161 En ook in het Maassluise
buurdorp Maasland is de klok dan algemeen gangbaar: ruim zeventig
procent van de nalaters heeft er een in huis.
Voor regio’s waar stad en land geïntegreerd waren is het niet verwonderlijk
dat de klok zich snel verspreidde; wanneer in het sociale verkeer het
tijdsbesef tussen de mensen al te zeer uit elkaar gaat lopen, kunnen er ‘kostbare’
communicatieproblemen ontstaan. 162 Vraag is natuurlijk in hoeverre
met de verspreiding van de verschillende soorten uurwerken het tijdsbesef
ook werkelijk veranderde. Christoffel Baerken kreeg bij het bereiken van de
meerderjarige leeftijd van zijn moeder een horloge. Aanvankelijk was het
nog een nieuwigheid, een kostbaar geschenk dat hij, naar hij zich herinnerde,
voortdurend uit zijn jaszak haalde om ernaar te kijken, totdat de nieuwigheid
eraf was. Tijd lezen had hij vermoedelijk al eerder geleerd, op de
Friese hangklok van zijn ouders.
161. Van Koolbergen, ‘Materiële cultuur van Weesp en Weesperkarspel’, 1983.
162. Landes, Revolution in time, 1983, p. 227; Pomian, L’ordre du temps, 1984.