PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

280
respectievelijk negen en elf jaar oud laat daarentegen weinig ruimte voor
twijfel: een poppenledikantje met een kastje en twee aangeklede poppen,
‘poppengoed als potjes, keteltjes en pannetjes etc.’, een doosje met kegeltjes
en een spel koperen bikkeltjes. Het hele assortiment van vrijetijdsattributen
is in deze boedel te vinden: de muziekinstrumenten, een dambord, een
verrekijker, jachtgerei en een netje (voor de vlinderjacht?), en een schildersezel.
Een blik in de levensbeschrijving van Quirijn Ver Huell laat opnieuw
zien hoezeer de familiecultuur van de Van Leenhoffs aansloot bij die van de
Ver Huells, waar het ‘als de lessen waren afgeloopen’ tijdens hun verblijf op
het buiten van de familie aan Quirijn en zijn broer Frits werd ‘toegestaan te
gaan wandelen’. Quirijn bracht net als vermoedelijk de kinderen van Van
Leenhoff een belangrijk deel van de tijd die niet aan leren werd besteed in de
natuur door: hij met het vlindernetje, zijn kleinere broers en zusjes met
kinderspeelgoed. In een eventuele boedel zou van dit laatste echter geen
spoor te vinden zijn geweest. Het speelgoed, ‘uit oude scherven en andere
kleine voorwerpen bestaande’, werd ‘in de grond bedolven’ om het jaar
daarop weer ‘als een nieuwe schat’ te worden teruggevonden. 159
tijd lezen of klok kijken
Naarmate vrije tijd op een meer georganiseerde manier werd doorgebracht,
zo stelt Burke, ging men hem minder beschouwen als slechts een ‘pauze’
tussen twee periodes van werk. Vrije tijd werd meer en meer beleefd als een
afzonderlijk terrein. 160 De verspreiding van uurwerken ondersteunde, en
versnelde wellicht, deze verschuiving. Voor wie had leren klokkijken wees
de klok onverbiddelijk aan hoeveel tijd er werd besteed, verspild of verloren;
het horloge en de huisklok spoorden aan tot productiviteit. Gaf de toren- of
kerkklok de publieke tijd aan, de huisklok registreerde de tijd voor het hele
huisgezin en het horloge die voor het individu. Terwijl de wijzerklok op de
kerktoren alleen de mensen die in de buurt waren herinnerde aan het voortschrijden
van de tijd, hadden horlogebezitters de tijd altijd binnen handbereik.
De eerste horlogebezitter is de Doesburgse burgemeester Haeck in 1669.
Hij bezat er maar liefst twee: een ‘verguld ovaal horloge in een zilveren
kastje’ en een ‘groot zakhorloge’. Het zakhorloge lag ten tijde van de inventarisopmaak
ter reparatie bij horlogemaker Mobach in Utrecht; kennelijk
waren er in het stadje zelf geen goede specialisten op dit gebied. Haecks
inventaris biedt een verrassend gedetailleerd beeld van de wijze waarop
dergelijke kostbare instrumenten ‘rondgingen’ in een cultureel circuit dat
zich tot ver buiten de stadsmuren van Doesburg uitstrekte. Zo wordt aangetekend
dat Haeck in Zutphen een van zijn horloges had geruild voor die van
de heer [Jurriaan] Spraeckel (een beroemd uurwerkmaker), waarna het door
Haeck verworven exemplaar vervolgens weer voor zestig gulden uit de