PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

(1695), ligt in de binnenkeuken een triktrakbord voor de gasten klaar. Daarmee
is het overzicht compleet. Geen schaakborden dus, en geen kaartspelen.
In Doesburg kon er bij tal van particulieren, bij winkeliers, burgemeesters
en legerofficieren worden gekaart of triktrak gespeeld. Notabelen als burgemeester
Haeck en academicus Schaep hadden bovendien speeltafeltjes in
huis: meubels waarvoor men in Maassluis geen belangstelling toonde. Het
aanbod van de plaatselijke middenstand sloot aan bij de behoefte van deze
Doesburgers, met drieënhalf dozijn speelkaarten en ‘een spel’ in de winkel
van het echtpaar Donck-Holten (1697), en een dambord, vijfenhalf dozijn
‘bieltjeskaarten’, twee dozijn ‘scheepjeskaarten’ en vier ‘speelkaarten’ in de
winkel van het echtpaar Wemmers-van Wielick (1698).
In de achttiende eeuw vindt op het gebied van spelcultuur een interessante
vernieuwing plaats: de Maassluise bevolking lijkt collectief belangstelling
voor het dambord te tonen. Ook in het achttiende-eeuwse Delft werd er
in alle lagen van de bevolking gedamd, terwijl, net als in Maassluis, vrijwel
niemand een schaakspel in huis had. Alleen bij de nalaters uit de rijkste
groep, met daarin ook de oude regentenelite, kwamen schaakborden en
schaakstukken voor. De ‘nieuwe’ burgerij eigende zich het dambord toe als
‘modern’ alternatief voor het ‘oude’ schaakspel, en creëerde zo een eigen,
nieuwe wereld. Net zomin als het schaakbord lijkt hier het kaartspel in te
hebben gepast; in Maassluis werd alleen in logement De Moriaen gekaart.
Of werden speelkaarten juist zo intensief gebruikt dat we ze niet in de inventarissen
tegenkomen? De gereformeerde kerk was fel tegen het kaartspel.
Wellicht woog dat zwaar in de publieke ruimte van Maassluis. 155
De variatie aan muziekinstrumenten is het grootst in het garnizoensstadje.
Kijken we eerst naar de zeventiende eeuw: in Maassluis lag er alleen
een viertal violen in het kroegje van Duijfhuizen, in Doesburg komen we bij
apotheker Everhard Woel in 1678 een citer tegen, bij burgemeester Muijs in
1679 een klavecimbel, en bij Haeck in 1669 zowel een klavecimbel als een
citer en een viool. Natuurlijk gaat het hier maar om een paar inventarissen.
We zouden echter een belangrijk terrein van de materiële cultuur buiten
beschouwing laten als we deze gegevens negeren.
Recent inventarisonderzoek maakt het mogelijk de bevindingen te plaatsen
naast die met betrekking tot de zeventiende-eeuwse elite woonachtig in
de Hollandse steden Delft, Leiden en Den Haag. Duidelijk wordt dan
hoezeer de muziekcultuur lokaal gebonden was. Het klavecimbel, vaak te
151. Le Francq van Berkhey, Natuurlyke historie van Holland, 1773, deel iii.2, p. 831;
over de gebrandschilderde glas-in-loodraampjes zie Van der Poel, ‘Gebrandschilderd glas
in Nederlandse boerderijen’, 1967. 152. Van Overbeke, Anecdota sive historiae jocosae,
1991, p. 353. 153. Vgl. Dann, Lesegesellschaften und bürgerliche Emanzipation, 1981,
pp. 9-28. 154. Burke, ‘The invention of leisure in early modern Europe’, 1995, p. 25.
155. Volgens Van Leeuwen (Batavia Illustrata, 1685) was het spelen in huiselijke kring
wel geoorloofd. Zie De Jongh en Luijten, Spiegel van alledag. Nederlandse genreprenten
1550-1700, 1997, p. 206.
277