PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

praktische handboeken voor een militair. Muller overtrof iedereen met zijn
negentien delen van de pas verschenen topper Vaderlandsche Historie van
Jan Wagenaar. De commies was goed geïnformeerd; behalve over een
‘naamlijst van een uitmuntende partij der beste boeken’ beschikte hij ook
over de negen delen van De Spectator, of Verrezene Socrates (1720-1744) en
over vier delen van De snapper (of De Britsche tuchtmeester) (1733-1734) van
Richard Steele. Muller was samen met het kolonelsechtpaar Van Eijs-
Verspijk de enige die belangstelling toonde voor populaire natuurwetenschappelijke
lectuur. Waar de kolonel en zijn vrouw in 1788 maar liefst twee
verschillende uitvoeringen van de Katechismus der natuur (1777-1779) van
Martinet in de kast hadden staan, las Muller in 1766 als telg uit een eerdere
generatie het in 1715 verschenen ‘verlichte’ Het Regt gebruik der werelt
beschouwingen van Bernard Nieuwentijt en een populair mengelwerk als De
schatkamer der genees- en natuurkundige zaken (1741). Was Muller wellicht
een autodidact wiens boekenaanschaf gedreven werd door een algemene,
niet ‘voorgekookte’ nieuwsgierigheid? Dit zou dan ook verklaren waarom we
in dit landstadje juist bij hem een bestseller uit de kustprovincies tegenkomen,
namelijk Claes Hendricksz. Gietermakers’ Kunst der Stuurlieden
(1660).
Vergelijking van de keuzes van de boekenliefhebbers uit het laat-achttiende-eeuwse
Doesburg met die uit Zwolle in dezelfde periode levert ten
slotte – rekening houdend met de verschillende aard van het bronnenmateriaal
– een opvallende overeenkomst op, namelijk de magere belangstelling
voor experimentele natuurwetenschappen en de natuurlijke historie. 121
Hiervoor moest men elders zijn.
culturele emancipatie in maassluis
Wat voor boeken had de Maassluise elite in de achttiende eeuw in de kast
staan? Hierboven zagen we al dat Le Francq van Berkhey over de Maassluizers
schreef als zijnde ‘in ’t stuk van Godsdienst zeer bedreven’. Maar dat
was nog niet alles: ‘Men vind ze gewoonlyk leesgierig, zeer gesteld op wat
nieuwe Schriften, en ’t naspeuren van nuttige Weetenschappen; bovenal
maaken ze veel werks van Godgeleerde en Historische Boeken te leezen. Dit
maakt veelen hunner, in verscheiden opzichten, zoo wel gevat, dat een twistgraage
Wysneus zeer gemakkelijk een Maaslander aan deezen kant kon
aantreffen, die hem met reden en ondervinding ten bondigste staan zou.
Zulks zou vooral plaats kunnen hebben, indien hij een bejaard deftig Man
sprak; want men vind de opgemelde geoeffendheid hier meest by bejaarde
119. Huygen, Beschryving van het begin, opkomst, en aanwas der stad Doesburg, manuscript
1653, eerste druk 1753. 120. Ibidem, p. xcv. 121. Brouwer, Lezen en schrijven, 1995,
p. 199.
261