PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

historisch en geografisch besef
Met de keuze voor een meerdelig werk als de Beschrijving der Vereenigde
Nederlanden vond het echtpaar Van Eijs aansluiting bij welgestelde stad- en
streekgenoten die net als zij een voorliefde toonden voor fraai uitgegeven
Nederlandse standaardwerken. In Zwolle konden zij medebelangstellenden
vinden, 117 en ook in Deventer, waar Baerken zich vergaapte aan de bibliotheek
in het huis van zijn minnares en haar oude vader: ‘Het was voorwaar
eene fraaije verzameling van allerhande boekken.’ Baerken vroeg een
‘typisch Hollands’ werk te leen: Ouderdom en buytenleven van Jacob Cats.
Voor de juffrouw was dit geen enkel probleem. Zij zou geantwoord hebben:
‘Ik heb alle de werken van Cats in eenen band, en ook ieder afzonderlijk. Gij
kunt dus na u genoegen het sey J. Cats Ouderdom en Buytenleven, of een
ander deel van hem uytzoekken.’ Omstandig beschrijft Baerken het beleefdheidsritueel
dat hierop volgde: ‘Ik zeyde haar dat ik op dit oogenblik geen
ander boek wenschte als het verzogte, hetwelk zij mij gaf, en naar dat ik nog
eenige andere werken had nagezien, zeyde ik dat ik het werk van Cats bij
gelegene tijd zoude leezen, en het zelve haar als dan weder zou overhandigen
en ik bedankte haar vriendelijk, dat ik de eer had van een boek van haar te
moogen leenen en leezen, en maakte mij vervolgens gereed van te gaan.’
Waarom vroeg Baerken niet naar een boek van de Deventer dichter
Revius, die toch verschillende ‘Gelderse’ werken op zijn naam had staan, of
van de Eibergse dichter-dominee Willem Sluiter, die wel de ‘Gelderse Cats’
is genoemd? 118 Misschien waren deze – anders dan Cats – veel te gereformeerd
voor de katholieke Baerken. Juist Cats werd door beide confessies
gelezen, en dat kwam in het contact met de protestantse dame wel goed uit.
Of kwam de keuze voor Cats voort uit een speciale belangstelling voor alles
wat Hollands was? Het is natuurlijk ook mogelijk dat in het circuit waarin
Baerken verkeerde helemaal geen sprake was van ‘typisch Hollandse’ of
‘typisch Gelderse’ auteurs.
Het is opmerkelijk hoe weinig sporen we in de Doesburgse boedelbeschrijvingen
tegenkomen die wijzen op enig ‘Gelders’ bewustzijn. In 1761
was in Nijmegen de tweede druk verschenen van Adam Huygens Beschryving
van het begin, opkomst en aanwas der stad Doesburg uit 1653. De in deze
112. Zwitzer, ‘De militie van den staat’, 1991. 113. Frijhoff, ‘Verfransing?’, 1989, p. 596.
114. Waarschijnlijk betrof het hier het in 1751 verschenen Considérations sur les moeurs de ce
siècle door Charles Pinot Duclos (1704-1772), roman- en historieschrijver, en secretaris
van de Académie Française, vertaald door de broodschrijver Franciscus Lievens
Kersteman; zie Buijnsters, Nederlandse literatuur van de achttiende eeuw, 1984, p. 131.
115. Brouwer, Lezen en schrijven, 1995, p. 215. 116. Voor de belangstelling voor dit werk
onder de Zwolse elite zie ibidem, p. 173. 117. Zie Brouwer, Lezen en schrijven, 1995, m.n.
voor de keuzes van de achttiende-eeuwse regent David Thomassen à Thuessink, pp. 167-
176. Een meer systematische vergelijking van de resultaten van dit onderzoek met die voor
Doesburg wordt bemoeilijkt door de verschillende aard van het bronnenmateriaal:
nalatenschappen voor Doesburg en klantenboeken voor Zwolle. 118. Tersteeg, ‘Cultuurgeschiedenis’,
1975, p. 440.
259