PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

Denker in 1765 – we blijven nog steeds in de buurt van de weduwe Wentholt
– kennis van de opvatting dat een vrouw zich vooral diende toe te leggen op
het verwerven van ‘eene beredeneerde kennis van den Godsdienst, eene
grondige kennis van de Zedekunde; een algemeen denkbeeld van de voornaamste
delen der Natuurkunde; eene kleine schets van de Historie’. 102
Zeker is dat in de bovenlagen van de samenleving vrouwen geleidelijk aan
een belangrijker rol in de opvoeding van kinderen werd toegekend. Het is
heel goed mogelijk dat zij in die hoedanigheid een stempel drukten op de
culturele vorming van jongere generaties. 103
De twee zoons van Wentholts collega Van Leenhoff, in 1754 respectievelijk
negen en elf jaar oud, wisten zich in elk geval omringd door een brede
waaier van lectuur. Dit kan ook gegolden hebben voor de zoon van Van
Leenhoffs broer (een Doesburgse burgemeester), die later met Quirijn Ver
Huells broer bevriend zou raken. Geheel in de lijn van hetgeen hij vermoedelijk
van huis uit was gewend, toonde ook deze Van Leenhoff een brede
culturele belangstelling: ‘Deze zwaarlijvige man [Ver Huell heeft de jonge
man zojuist het predikaat ‘de collosaalste man van Nederland’ gegeven] was
in de eerste plaats een bekwaam piano- en vioolspeler, was een groot minnaar
van de natuurlijke geschiedenis en bezat een fraaij kabinet van allerhand
zeldzaamheden en schilderijen, benevens een uitmuntende bibliotheek.’ 104
Hoe intensief juist de moeders in deze kringen betrokken waren bij de
culturele vorming van hun kinderen, blijkt heel goed uit de opvoeding die
Quirijn Ver Huell zelf kreeg als telg uit een intellectuele familie. Quirijn
woonde tot zijn zesde bij zijn grootouders in Zutphen, en werd vervolgens in
Doesburg op kostschool geplaatst. Een tekenleraar bracht hem de beginselen
van de tekenkunst bij (de tekeningen werden zorgvuldig bewaard en
ingelijst), en zijn moeder nam de algemene ontwikkeling voor haar rekening:
‘Deugd en eer en godsdienstzin werden mij niet droog ingeprent. Zij nam
het een of het andere boek te baat waarin door voorbeelden die deugden
beloond werden.’ Quirijn roemde zijn moeder die, net als veel andere vrouwen
uit haar milieu, bij de verlichte fysico-theoloog Martinet, predikant te
Zutphen, belijdenis had gedaan, als een ‘geleerde vrouw’. Wellicht behoorde
zij tot de vrouwen aan wie Martinet les gaf, en aan wie hij zijn catechismus
opdroeg. 105 Regelmatig trok mevrouw Ver Huell zich met boek en
99. Frijhoff, ‘De arbeidsmarkt voor academici tijdens de Republiek’, 1982. 100. Geciteerd
in Brouwer, Lezen en schrijven, 1995, p. 15. Over Wagenaar zie Wessels, Bron, waarheid en
de verandering der tijden, 1997. 101. Brouwer, Lezen en schrijven, 1995, pp. 215-220.
102. ‘Brief van Philogunos aan den Denker over de geleerdheid, die aan de vrouwelyke
kunne voegt’, De Denker 2 (1765), p. 47, geciteerd in Buisman, Tussen vroomheid en
verlichting, 1992, deel ii, p. 354. Zie aldaar voor het debat over de wetenschappelijke
en culturele ontwikkeling van vrouwen. Zie voorts Sturkenboom, Spectators van hartstocht,
1998. 103. Voor een dergelijke suggestie en een pleidooi voor verder onderzoek
op dit terrein zie Frijhoff, ‘Van onderwijs naar opvoedend onderwijs’, 1982, p. 10.
104. Ver Huell, Levensherinneringen, 1996, p. 107. 105. Zie Frijhoff, ‘Van onderwijs
naar opvoedend onderwijs’, 1982.
255