PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

een drietal bijbels en ‘enige andere boekjes’, veertien stichtelijke boeken in
huis: van Bernardus Smijtegelt zowel zijn leerredenen als preken, een selectie
zeventiende-eeuwse piëtisten zoals Abraham Hellenbroek, Van der
Kemp, Thomas Gathaker, Johannes d’Outrein, Koelman, Roelof Pietersz.
(van Niedek) en ook hier weer de onder zware vromen veelgelezen Myseras.
Alle drie de gezinnen waren in het bezit van Westermans De Groote
Christelijcke Zee-vaert (1611). Samen met het boekhouder-burgemeestersgezin
Van der Hoeff-Patijn (1777) en het koopmansechtpaar Vons-de Ooij
(1778) zijn het de enige gezinnen die dit vrome stuurmansboek in hun bezit
hebben. Dit is opmerkelijk, want zoals we hierboven reeds zagen wekte het
pamflet uit 1651 juist de indruk dat het voor stuurlieden een onmisbaar bezit
was in tijden van nood. Bovendien werd dit boek een indrukwekkend aantal
keren herdrukt, en we mogen er dan ook van uitgaan dat er ook in Maassluis
veel meer exemplaren in omloop zijn geweest. 81 Vermoedelijk moeten we de
verklaring dan ook zoeken in het intensieve gebruik: als ‘gebruiksboek’
versleet het eenvoudigweg te snel om in de boedels terecht te komen.
In de achttiende eeuw was een boek als De Groote Christelijcke Zee-vaert
echter niet meer uitsluitend een gebruiksboek. De zeventiende-eeuwse
standaardwerken hadden een meerwaarde gekregen: zij vormden een tastbare
verwijzing naar de geschiedenis van de lokale gemeenschap voor een
groep zelfbewuste leden van een samenleving die haar welstand te danken
had aan de zeevaart. In deze context moeten we ook de verzameling boeken
zien die boekhouder en burgemeester Van der Hoeff tot aan het eind van zijn
leven voor zijn erfgenamen had bewaard: twee ‘pakketten’ boeken over de
stuurmanskunst, een paar ‘geschreven’ boeken over de stuurmanskunst, de
Schatkamer der stuurlieden (waarschijnlijk Abraham de Graafs Schatkamer,
of de konst der Stierlieden, 1697 2 ), het platenboek Verhandeling van de vlakke
zonnewijzers (van Henric Coets, 1703) en als pronkstuk een folio-uitgave
met platen van de Kunst der Zeevaart. Van De Groote Christelijcke Zee-vaert
bezat hij zelfs twee exemplaren. Toeval of niet: blijkens de lijst stonden ze
naast Grooten Spaenschen Droomer of: De zeven wonderlyke Gezigten. 82
Verhalen over visioenen en voortekenen stonden dus naast het vroomheidshandboek
dat de stuurman uit het Maassluise pamflet in 1651 ter hand nam
toen zijn varensgezellen geconfronteerd werden met zo’n ‘wonderlijk gezicht’.
Bepaalde boeken kregen dus geleidelijk aan eenzelfde soort status als de
familiebijbel. Boeken waren begeerde, duurzame bezittingen geworden.
Vaak betrof het hier kostbare uitvoeringen. Bij de verdeling van de kleine
boedel van visser Jacob van der Mark in 1757 werd het tweedelige werk
Redelijke Godsdienst van Wilhelmus à Brakel gewaardeerd op fl. 6-3; een
81. Zie De Groot, ‘‘‘De Groote Christelijcke Zee-vaert’’ en ‘‘De God-vrezende Zeeman’’’,
1977. 82. De Bibliografie van het Nederlandstalig narratief fictioneel proza 1701-1800
vermeldt alleen een uitgave uit 1787. De inventaris van Van der Hoeff werd echter tien jaar
eerder opgemaakt.
247