PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in
PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in
Franse school. 69 Wellicht hebben we hier te maken met een (nazaat?) van de vele religieuze vluchtingen die uit het zuiden naar de Republiek gekomen waren. De traumatische ervaringen die zij als vluchteling hadden gehad, het gevoel van ontheemding en de vele onzekerheden die de nieuwe situatie met zich meebracht zouden ertoe hebben bijgedragen dat juist deze groep zich sterk aangetrokken voelde tot een overtuigd piëtisme, als daar niet al vóór hun vertrek sprake van was. 70 Ook in de achttiende eeuw zijn er bij de middengroepen in Doesburg slechts enkele ‘boekenbezitters’ te vinden. Het bronnenmateriaal zou hier weleens een zeer vertekend beeld kunnen geven. We weten dat er rond het midden van de achttiende eeuw in het IJsselstadje belangstelling bestond voor groepsbijeenkomsten zoals die van de Doesburger Hermanus Hermssen (1691 – na 1770), een eenvoudige weesjongen die als jonge bekeerling in Rotterdam bij verschillende piëtistische predikanten zijn oor te luisteren legde om vervolgens in 1734 naar zijn geboorteplaats terug te keren en daar een piëtistische kring te beginnen. Hij had succes, en zijn biografie zou verschillende herdrukken beleven. 71 Van de nalaters toonde echter alleen de 63-jarige Theodora van Hensbergen (1795) zich een ‘vrome’ gelovige met een zakbijbeltje, het Nieuwe Testament, werken van de ortho- doxe hoogleraar Gisbertus Voetius (Disputaty van geestelicke verlatingen, 1646), een cathechismusverklaring van Johannes van der Kemp en De Leere der Waarheid (1680) van Gualtherus Boudaen. Voor een luchtiger voetnoot zorgden alleen de bescheiden octavo-uitvoeringen van Cats’ Trouwring (1637) en van de stichtelijke gedichten van de achttiende-eeuwer Johannes Eusebius Voet. Portret van Hermanus Hermssen door I. Houbraken, 1772. Opgenomen in: Hermanus Hermssen, De uitneemende kracht van Christus liefde. Amsterdam 1787, zevende druk; eerste druk 1757. ub Amsterdam vroomheid, traditie en theologie in maassluis Het zou interessant zijn om te weten of er ook in het overwegend gereformeerde Maassluis bijeenkomsten plaatsvonden waarbij in groepsverband ‘geoefend werd’ (gebeden, [voor]gelezen, gezongen). De houding van de
publieke kerk tegenover dergelijke samenkomsten was zeker niet onverdeeld positief; ze konden gemakkelijk tot afzondering van de kerkelijke gemeenschap leiden. Inderdaad ontstond er in de loop van de zeventiende eeuw een subcultuur die zich kenmerkte door individualisering, verinnerlijking en bevindelijkheid; een meer de wereld mijdende variant van de met hoofdletters aangeduide kerkelijke beweging van de Nadere Reformatie. Zij kan volgens Frijhoff worden beschouwd als een vorm van ‘volkspiëtisme’ tegenover het ‘officiële’ piëtisme van de predikanten en de overheid. In beide gevallen draaide het, globaal gesteld, niet zozeer om de leer, maar vooral om een hervorming van de zeden. 72 De piëtisten hechtten veel waarde aan het bezit van stichtelijke lectuur. Het vormde een belangrijk onderdeel van hun identiteit; men sprak wel van ‘het boeckjesvolck’. Sommige piëtisten schenen daarbij zelfs stichtelijke handboeken boven de bijbel te verkiezen. 73 We hoeven niet de illusie te koesteren dat we de verschillende stromingen binnen de Nadere Reformatie keurig voorgeschoteld krijgen in de inventarissen. Wel kunnen we díe groep Maassluise nalaters apart nemen waarin het boekenbezit zich juist heel nadrukkelijk beperkte tot een klein aantal uitsluitend stichtelijke werken. Het betreft hier heel duidelijk een nieuwe groep boekenbezitters; terwijl in de zeventiende eeuw alleen de notabelen in het bezit waren van een kleine handbibliotheek die in de ogen van de notaris in elk geval het beschrijven waard was, zijn er in de achttiende eeuw ook onder andere lagen van de bevolking lezers te vinden met een eigen kleine boekerij naast de obligate bijbel en wat kerkgoed. Het gaat hier om vissers, stuurlieden, kleine zelfstandige ondernemers, maar ook om weduwen en ongehuwde juffrouwen uit de kleine burgerij. Sommigen hebben niet meer dan één of twee, anderen een twintig- of dertigtal stichtelijke werken. Het was deze groep die Le Francq van Berkhey op het oog zal hebben gehad toen hij over de Maassluizers en hun streekgenoten schreef: ‘In ’t stuk van Godsdienst zyn zy zeer bedreeven, en yverige voorstanders. Ja, indien men eene aanmerkelyke onderzoeklievendheid, buiten onze groote Steden, vry algemeen wil zoeken, zal men ’t naauwlyks ergens meerder vinden dan by de vermogendsten van Maaslandsluis en Vlaardingen, benevens die van Schiedam en Delfshaven.’ 74 Gedeelde belangstelling toonde deze groep voor het werk van Wilhelmus à Brakel, een belangrijke vertegenwoordiger van de Nadere Reformatie, waarbij het accent lag op de stichtelijke hervorming van de dagelijkse religieuze praktijk, met name in het huisgezin. 75 Brakel werd zeker niet uitslui- 69. Van Petersen, De lange schoolweg, 1984, p. 135. 70. Op ’t Hof, ‘Piety in the wake of trade’, 1996, p. 250. 71. Hermssen, De uitneemende kracht van Christus liefde, 1757. Vgl. Van Lieburg, Levens van vromen, 1991. 72. Frijhoff, Wegen van Evert Willemsz., 1995, 354-361. 73. Van Lieburg, ‘Piëtistische lectuur in de zeventiende en achttiende eeuw’, 1989. 74. Le Francq van Berkhey, Natuurlyke historie van Holland, 1773, deel iii.2, p. 762. 75. De Jong e.a., Het eigene van de Nederlandse Nadere Reformatie, 1992; Groenendijk, De nadere reformatie van het gezin, 1984, p. 44. 243
- Page 189 and 190: vissersgarderobes ontbrak een derge
- Page 191 and 192: waren hoog: het onroerend goed brac
- Page 193 and 194: overspel schuldig hebben gemaakt to
- Page 195 and 196: het hoofd Er is niet veel fantasie
- Page 197 and 198: wollen zwarte pruik als weesvader,
- Page 199 and 200: Hollandse stad als Delft verdwijnt
- Page 201 and 202: halfwollen weefsel dat geen laken i
- Page 203 and 204: Ook in de dagelijkse praktijk zulle
- Page 205 and 206: van de bevolking vormden. Naar aanl
- Page 207 and 208: 6. Lezen en schrijven Zitten, slape
- Page 210 and 211: 212 Een belangrijke rol heeft daarb
- Page 212 and 213: 214 Het blazoen van de Maassluise r
- Page 214 and 215: 216 ttoegang tot het boek Zowel in
- Page 216 and 217: 218 Derk Jan van Elten, Gezicht op
- Page 218 and 219: lingen liep uiteen: de meeste leerl
- Page 220 and 221: 222 Johan Vollevens de Jonge, Gover
- Page 222 and 223: Handschrift van de Doesburgse Hendr
- Page 224 and 225: 226 terdheid ook door andere factor
- Page 226 and 227: C.L. Denik, Het Nieuw Maas-Sluysche
- Page 228 and 229: 230 schenen. 37 Het Nieuw Maas-Sluy
- Page 230 and 231: 232 zie kleurafbeelding op p. 215 I
- Page 232 and 233: 234 vrede of het krijgsgeluk van de
- Page 234 and 235: 236 De teksten en de melodie van de
- Page 236 and 237: oorlogh (1685) en Het leven en ster
- Page 238 and 239: 240 vak van stuurman overgegeven we
- Page 242 and 243: 244 tend door ‘vromen’ of ‘be
- Page 244 and 245: In linnen gewikkeld exemplaar van D
- Page 246 and 247: 248 relatief hoge prijs voor een bo
- Page 248 and 249: 250 plaatsen liep de zaak zelfs vol
- Page 250 and 251: 252 dateerden deze en andere ‘exa
- Page 252 and 253: 254 geweest die - vooral theoretisc
- Page 254 and 255: 256 schrijfgereedschap terug op een
- Page 256 and 257: 258 dering zijn geweest. Blijkens d
- Page 258 and 259: heruitgave opgenomen voorrede van C
- Page 260 and 261: 262 Lieden; alzoo dezelven hunne ov
- Page 262 and 263: 264 en ook weer Hugo de Groots Inle
- Page 264 and 265: 266 die hij voor de uitoefening van
- Page 266 and 267: 268 van de hofmedicus professor Sch
- Page 268 and 269: 270 geplaatste Franse boeken over u
- Page 270 and 271: 272 po Weyerman (vier titels) en Si
- Page 272 and 273: Hendrik Schim, Bybel- en zede-dicht
- Page 274 and 275: 276 en Wagens, mitsgaders in hunne
- Page 276 and 277: 278 zien op zeventiende-eeuwse genr
- Page 278 and 279: 280 respectievelijk negen en elf ja
- Page 280 and 281: 282 nalaters zich een klokkenbezitt
- Page 282 and 283: 284 schrijdende familiecultuur. 5 E
- Page 284 and 285: 286 Fragment uit de boedelbeschrijv
- Page 286 and 287: 288 Niet alle inventarissen maken m
- Page 288 and 289: 290 kunnen afdoen als een veranderi
Franse school. 69 Wellicht hebben we hier te maken met een (nazaat?) van de<br />
vele religieuze vlucht<strong>in</strong>gen die uit het zuiden naar de Republiek gekomen<br />
waren. De traumatische ervar<strong>in</strong>gen die zij als vluchtel<strong>in</strong>g hadden gehad, het<br />
gevoel van ontheemd<strong>in</strong>g en de vele onzekerheden die de nieuwe situatie met<br />
zich meebracht zouden ertoe hebben bijgedragen dat juist deze groep zich<br />
sterk aangetrokken voelde tot een overtuigd piëtisme, als daar niet al vóór<br />
hun vertrek sprake van was. 70<br />
Ook <strong>in</strong> de achttiende eeuw zijn er bij de<br />
middengroepen <strong>in</strong> Doesburg slechts enkele<br />
‘boeken<strong>bezit</strong>ters’ te v<strong>in</strong>den. Het<br />
bronnenmateriaal zou hier weleens een<br />
zeer vertekend beeld kunnen geven. We<br />
weten dat er rond het midden van de achttiende<br />
eeuw <strong>in</strong> het IJsselstadje belangstell<strong>in</strong>g<br />
bestond voor groepsbijeenkomsten<br />
zoals die van de Doesburger Hermanus<br />
Hermssen (1691 – na 1770), een eenvoudige<br />
weesjongen die als jonge bekeerl<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> Rotterdam bij verschillende piëtistische<br />
predikanten zijn oor te luisteren legde<br />
om vervolgens <strong>in</strong> 1734 naar zijn geboorteplaats<br />
terug te keren en daar een<br />
piëtistische kr<strong>in</strong>g te beg<strong>in</strong>nen. Hij had<br />
succes, en zijn biografie zou verschillende<br />
herdrukken beleven. 71 Van de nalaters<br />
toonde echter alleen de 63-jarige Theodora<br />
van Hensbergen (1795) zich een ‘vrome’<br />
gelovige met een zakbijbeltje, het<br />
Nieuwe Testament, werken van de ortho-<br />
doxe hoogleraar Gisbertus Voetius (Disputaty<br />
van geestelicke verlat<strong>in</strong>gen, 1646),<br />
een cathechismusverklar<strong>in</strong>g van Johannes<br />
van der Kemp en De Leere der Waarheid<br />
(1680) van Gualtherus Boudaen. Voor<br />
een luchtiger voetnoot zorgden alleen de<br />
bescheiden octavo-uitvoer<strong>in</strong>gen van Cats’ Trouwr<strong>in</strong>g (1637) en van de stichtelijke<br />
gedichten van de achttiende-eeuwer Johannes Eusebius Voet.<br />
Portret van Hermanus Hermssen door<br />
I. Houbraken, 1772. Opgenomen <strong>in</strong>: Hermanus<br />
Hermssen, De uitneemende kracht van Christus<br />
liefde. Amsterdam 1787, zevende druk; eerste<br />
druk 1757. ub Amsterdam<br />
vroomheid, traditie en theologie <strong>in</strong> maassluis<br />
Het zou <strong>in</strong>teressant zijn om te weten of er ook <strong>in</strong> het overwegend gereformeerde<br />
Maassluis bijeenkomsten plaatsvonden waarbij <strong>in</strong> groepsverband<br />
‘geoefend werd’ (gebeden, [voor]gelezen, gezongen). De houd<strong>in</strong>g van de
Change language