PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

236
De teksten en de melodie van de psalmen konden de meeste kerkgangers
waarschijnlijk dromen. In de gereformeerde kerk was er immers maar één
officieel erkende psalmberijming: die van Petrus Datheen uit 1566. Het
betrof hier de berijming van de 150 psalmen van David. Er bestonden
talrijke andere berijmingen van deze psalmen en er zijn aanwijzingen dat
deze in sommige gevallen ook gewoon in de kerk, naast die van Datheen,
werden gebruikt. 53 Maar de meeste kerkgangers zullen Datheens psalmen
hebben gezongen. De melodieën van zijn psalmberijming waren niet alleen
uit kerkelijk gebruik bekend, maar ook als melodieën van tal van andere religieuze
én profane liederen. In de boekwinkel van Goemaen (1696) werden
slechts drie alternatieve psalmberijmingen expliciet genoemd: de verzamelde
rijmen en psalmen van Dirk Raphaelsz. Camphuijsen, de psalmen
van Johan de Brune en een bundel van de psalmdichter Clement Marot.
In de zeventiende eeuw werden naast psalmboekjes meestal ook nog
aparte testamentjes (doorgaans het Nieuwe Testament) aangetroffen. In de
achttiende eeuw komen we deze vaak samengevoegd tegen; de inventarisopstellers
spreken in elk geval van ‘kerkboekjes’, en zowel de psalmboekjes als
de testamentjes zijn dan verdwenen; het is een verschuiving die lijkt aan te
geven dat het gebruik van het psalmboek (en daarmee op den duur wellicht
ook het zingen van psalmen?) geleidelijk aan sterker gekoppeld werd aan de
kerkgang.
Psalmboeken waren meer dan alleen maar mooie hebbedingetjes. In de
gereformeerde kerk werd het zelf meelezen van ‘het woord Gods’ (de bijbel)
van groot belang geacht; de dominee ‘gaat voor’ in gebed, in schriftlezing, de
gemeenteleden volgen: zij bidden en lezen mee. Het gebruik van het boek
was in deze context dus een gebaar met een rituele en emotionele waarde, en
niet zozeer een cognitieve.
religieuze en seculiere lectuur
Voorzover er in het zeventiende-eeuwse Maassluis naast de bijbel nog
‘echte’ boeken werden gelezen (de wegwerpboekjes dus buiten beschouwing
gelaten), moet het voornamelijk om stichtelijke werken zijn gegaan. Deze
indruk biedt althans de voorraad van boekverkopers Goemaen en De Bije in
1696. Direct valt het overweldigende aanbod aan Nederlandstalige lectuur
met een stichtelijk karakter op: van de 40 kwartotitels was ruim de helft religieus,
van de 62 octavowerken bijna 90 procent, en van de 40 titels in duodecimo
niet minder dan 85 procent. Hoe kleiner het formaat, des te groter het
aandeel van religieuze titels.
We kunnen dit deel van het aanbod terzijde schuiven met de constatering
dat het met een dergelijk overweldigend aanbod van stichtelijke boeken
aansloot bij het streven naar een stichtelijke hervorming van de dagelijkse
religieuze praktijk zoals de publieke kerk die voor ogen stond.