PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

234
vrede of het krijgsgeluk van de Republiek. De uitgave van een reeks pamfletten
met daarin de officiële verklaring van de vissers en de vervaardiging van
een lied op de wijs van ‘Wilhelmus van Nassouwe’ zorgden ervoor dat het
bemoedigende nieuws – want dat was het inmiddels geworden – binnen en
buiten de Republiek bekend werd. 47
De duiding van het visioen als een goddelijk teken zal op weinig weerstand
zijn gestuit. De bewuste interpretatie sloot aan bij de vroegmoderne
cultuur, waarin religie de hoofdsleutel tot de wereldervaring was en onverklaarbare,
als wezenlijk ervaren gebeurtenissen begrijpelijk maakte. In deze
cultuur nam de bijbel een centrale plaats in; hij bood het idioom. 48 Ook
ongeletterden maakten kennis met de taal van de bijbel: als toehoorders
bijvoorbeeld, in de kerk of in huiselijke kring, wanneer er uit de bijbel of uit
een afgeleide daarvan werd voorgelezen. De vele manieren waarop de
bijbels, maar ook eenvoudige bijbeluitleggingen (postillen) in de inventarissen
worden aangeduid, wijzen op het bestaan van uiteenlopende gebruikssituaties
van stichtelijke teksten. Zo zijn er huis- en zeepostillen, huis-,
hand-, zak- en kerkbijbels, en ook mannen- en vrouwenbijbels. 49
Was bijbelbezit in het gereformeerde Maassluis voor de meeste inwoners
een vanzelfsprekendheid, in het pluriconfessionele Doesburg zeker niet. In
katholieke kringen was bijbellectuur zonder meer ongebruikelijk, en in die
huishoudens waarvan we zeker weten dat zij katholiek waren, hoeven we ze
dan ook niet te verwachten. Maar dit hoefde nog niet te betekenen dat er geen
elementaire stichtelijke lectuur voorhanden was. Timmerman en stadsbode
Daem Rossum en zijn vrouw (1642) hadden behalve een liedboek en een zestal
gebedenboekjes ook een huispostille. De aanwezigheid van ‘heilichkes’
(heiligenprentjes) doet vermoeden dat we hier met een katholiek gezin te maken
hebben, net als in het geval van Oortwijn van Hasselt (1666), bij wie we
een vergelijkbare handboekerij aantreffen: een huispostille in folio, drie
Hoogduitse bedeboekjes (waaronder één passieboekje) en twee niet nader
omschreven kleine boekjes met (losse?) prentjes. Zeker in het laatste geval is
het ook mogelijk dat we hier met een luthers gezin te maken hebben.
Luitenant Bettinck (1659) en burgemeester Haeck (1669) hadden zowel
een Nederduitse als een Hoogduitse (lutherse) bijbel in huis. In ieder geval
één lid van het gezin Bettinck zal luthers zijn geweest, getuige de aanwezigheid
van een portret van Luther. Maar op zichzelf hoeft de aanwezigheid
van een lutherse bijbel geenszins te wijzen op een lutherse achtergrond. 50
De bijbel was een kostbaar familiebezit en werd van generatie op generatie
doorgegeven. Dit gold voor lieden als burgemeester Haeck, die een grote
bijbel naliet ‘super fijn in ruijsleer gebonden, en op de snede en op ’t leer
vergult, met vergult beslagh en sloten, heel curieux, daer in geteeckent het
wapen met de quartieren van de zal. heer Dr. Haeck’, maar ook voor eenvoudiger
lieden. Voorzien van geboorte- en sterfdata en andere ‘handgeschreven
aantekeningen’ (zoals een notaris in 1721 noteerde bij de bijbel van een
redersgezin uit Maassluis) maakte de bijbel deel uit van het collectieve